Tõde ja õigus

Tõde ja õigus (pol. Prawda i sprawiedliwość) – liczący pięć tomów cykl powieści Antona Hansena Tammsaare, napisany w latach 1926–1933 i uważany za najcenniejsze dzieło w twórczości prozatorskiej pisarza oraz jeden z najważniejszych utworów powieściowych w literaturze estońskiej^[1].

Cykl w znacznej mierze oparty jest na motywach autobiograficznych, opisuje przemiany społeczne i obyczajowe w Estonii na przestrzeni lat 1870–1930. Prezentuje epicką panoramę życia mieszkańców wsi i miast, niełatwe warunki życia oraz walkę człowieka z przyrodą. Jak napisał Zygmunt Stoberski, Podstawową tezą tego utworu jest twierdzenie, że nie można znaleźć prawdy i sprawiedliwości w społeczeństwie opartym na niesprawiedliwości^[2].

Cykl składa się z pięciu tomów, które nie posiadają odrębnych tytułów (niektóre tytuły zostały nadane w tłumaczeniach na języki obce). Tom trzeci zawiera opis rewolucji 1905 roku, jednak ujęcie rewolucji nie jest on inspirowane ideologią, lecz uwagą wobec indywidualnego cierpienia w duchu Camusa. Ze względu na tematykę, tom trzeci był skracany przez sowiecką cenzurę i łączony z drugim tomem powieści. Tammsaare podsumował swe dzieło zaznaczając, iż każdy z tomów powieści przedstawia stosunek człowieka do ziemi (tom 1), Boga (2), państwa i społeczeństwa (3), samego siebie (4) oraz rezygnacji i zwątpienia (5).

Cykl, tłumaczony na języki obce, zyskał pewien rozgłos i uznanie za granicami Estonii. Zaczęto go porównywać z powieściami chłopskimi Knuta Hamsuna^[3].

Pierwszy tom cyklu, zatytułowany Wargamäe, został przełożony (z języka niemieckiego) na język polski przez Janinę Nowak i opublikowany w Warszawie w 1971 r.

Przypisy

1. J. Kolbuszewski, Literatura estońska, [w:] Dzieje literatur europejskich, t. 2, cz. 2, s. 405.
2. Słownik pisarzy narodów europejskich ZSRR, Warszawa 1966, s. 280
3. K. Kasemaa, Die Bibel als geschichtliches und kulturschtiftendes Element in Estland, [w:]Trames/ A Journal of the Humanities and Social Sciences, nr 3/1999, s. 137 (dostępne na google.books).