Szarańczyn strąkowy

Szarańczyn strąkowy, drzewo karobowe, karob, ceratonia (Ceratonia siliqua L.) – gatunek zimozielonego drzewa należący do rodziny bobowatych. Występuje dziko i w uprawie w regionie śródziemnomorskim. W polskiej florze wymieniony jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit)^[4]. Strąki nazywane są chlebem świętojańskim.

Pokrój

Szarańczyn strąkowy

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Rodzaj	szarańczyn
Gatunek	szarańczyn strąkowy
Nazwa systematyczna
Ceratonia siliqua L. Sp. Pl. 1026. 1 Mai 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski

Owoce i nasiona

Morfologia

Pokrój

Drzewo dorastające do 15 m, kora popękana w kolorze szarobrązowym, korona drzewa dość szeroka o nielicznych gałęziach.

Liście

Skrętoległe, skórzaste, parzysto-pierzaste, złożone z 5–9 listków, odwrotnie jajowatych lub okrągławych, krótkoogonkowych. Sztywne w dotyku, błyszczące i ciemnozielone. Liście opadają co dwa lata w lipcu i tylko częściowo odnawiane są wiosną następnego roku (w kwietniu i maju)^[5].

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, bez korony, kwiat męski z 5 pręcikami, kwiat żeński z 1 słupkiem. Zebrane w groniaste lub kotkowate kwiatostany.

Owoce

Duże strąki w skórzastej okrywie – do 20 cm długości i 2 cm szerokości, z miąższem miękkim, brązowawym^[6]. Owoce zawierają dużo małych nasion w kolorze brązowym.

Zastosowanie

• Roślina uprawna: w rejonie Morza Śródziemnego oraz w Azji Mniejszej występują jego duże plantacje. Nie jest tam jednak powszechnie spożywany, służąc raczej jako roślina pastewna. Owoce, zawierające do 50% cukrów, do czasu rozpowszechnienia się trzciny cukrowej i buraków cukrowych były głównym źródłem cukru dla mieszkańców regionu. W smaku owoce przypominają osłodzone kakao, dlatego też używane są jako jego substytut, głównie ze względu na bardzo niską zawartość tłuszczu, hipoalergiczność oraz brak kofeiny. Wypiekom i polewom owoce przerobione na mąkę nadają ciemną barwę^[6].
• Z owoców wyciskany jest sok o nazwie kaftan, który używany jest jako syrop do konserw owocowych oraz jako dodatek do wyrobu napojów alkoholowych. Zmielone i wypalone nasiona stanowią namiastkę kawy^[7].
• Uzyskiwana z nasion guma karobowa (znana także jako mączka chleba świętojańskiego) używana jest jako substancja zagęszczająca i oznaczana symbolem E410. Karob znajduje zastosowanie również w przemyśle kosmetycznym, papierosowym, przy produkcji syropów, a nawet papieru.
• Dawniej nasiona karobu, ze względu na jednolity rozmiar i stałą masę (ok. 200 mg), służyły jako jednostka masy (używane dziś na określenie tej jednostki słowo karat, wywodzi się od greckiego słowa keration oznaczającego właśnie karob^[8]).
• Strąk, sześć nasion szarańczynu i łuk wykonany z jego drewna znaleziono w Egipcie w wykopaliskach z czasów Średniego Państwa (2133 – ok. 1786 p.n.e.)^[9].

Obecność w kulturze

• W Przypowieści o synu marnotrawnym jest opis, jak z głodu żywił się on strąkami. Wszyscy badacze roślin biblijnych zgadzają się, że chodzi tutaj o strąki Ceratonia siliqua, który powszechnie występował w Ziemi Świętej w czasach biblijnych. Hebrajskie słowo określające szarańczyn strąkowy jest podobne do słowa oznaczającego szarańczę. Niektórzy przypuszczają, że zdanie w Ewangelii Mateusza (3,4) oraz Ewangelii Łukasza (15,16) o Janie Chrzcicielu, który żywił się szarańczą (w greckim oryginale tekstu – akris, szarańcza), oznacza, że w istocie żywił się strąkami szarańczynu. Stąd wzięła się nazwa drzewa oraz nazwa chleb świętojański – od Jana Chrzciciela. Jednak należy pamiętać, że szarańcza w owych czasach była dość często jadana przez ludzi, a nawet uważana za przysmak^[9].
• W Talmudzie jest opowieść o rabinie Szymonie bar Jochaj, który ukrywając się w jaskiniach przed Rzymianami za cesarza Hadriana przez 13 lat żywił się strąkami szarańczynu^[9].