Stokłosa żytnia

Stokłosa żytnia, s. kostrzeba (Bromus secalinus L.) – gatunek rośliny jednorocznej (czasami dwuletniej) z rodziny wiechlinowatych. Jest gatunkiem rodzimym w strefie umiarkowanej Eurazji. Jako gatunek introdukowany rośnie w północnej Europie, wschodniej Azji, północnej Afryce, w Australii i na obu kontynentach amerykańskich^[3]. W Polsce ma status archeofita i jest dość rozpowszechniony, zwłaszcza na południowym wschodzie^[4]. Rośnie głównie jako chwast w zbożach ozimych.

Stokłosa żytnia

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	stokłosa
Gatunek	stokłosa żytnia
Nazwa systematyczna
Bromus secalinus L. Sp. Pl.: 76 (1753)

Morfologia

Kwiatostan w czasie owocowania

Kłosek

Łodyga

Źdźbła o wysokości do 120 cm.

Liście

Pochwy liściowe rurkowate, zaokrąglone po stronie grzbietowej, prawie nagie. Języczki liściowe mają długość od 1 do 2 mm, są lekko ząbkowane. Płaskie blaszki liściowe o długości od 10 do 25 cm, o szerokości do 10 mm, zaostrzone, szorstkie^[5].

Kwiaty

Zebrane w prostą, rozpierzchłą wiechę o długości 15–20 cm. Wiecha dość często jest jednostronna, a po przekwitnięciu zwisająca. Ma ona wydłużone gałązki z kilkoma kłoskami. Zielone, obłego kształtu kłoski mają długość 15–20 mm i składają się u różnych odmian stokłosy z 5–17 kwiatków. Ich ość rozpada się dość późno. Plewa dolna ma 3–7 nerwów, górna 5–9. Plewki w kwiatach mają długość 6,5–9 mm, a ich ość do 8 mm. Plewki dolne są na grzbiecie zaokrąglone i w okresie owocowania mają zwinięte brzegi. Plewka górna o długości mniej więcej równej długości plewki dolnej. Pylniki o długości 1–2 mm są zamknięte (klejstogamia). Roślina samopylna.

Owoc

Dość gruby ziarniak, o podwiniętych brzegach z rowkami na grzbietowej stronie.

Biologia i ekologia

Jest chwastem segetalnym rosnącym w uprawach pszenicy i żyta na wilgotnych glebach. Poza tym występuje na przydrożach i ugorach. Kwitnie od czerwca do lipca^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Centauretalia cyanii, Ass. Vicietum tetraspermae, Ass. Consolido-Brometum^[6]. Liczba chromosomów 2n = 28^[7].

Zagrożenia

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski pośród gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)^[8].

Znaczenie i zastosowanie

• Jest chwastem zbóż znanym już z okresu neolitu. Miejscami stokłosa ta była też uprawiana jako zboże.
• Przed rozpowszechnieniem się metod chemicznego zwalczania chwastów w zbożach nasiona stokłosy żytniej miały dość znaczny udział w plonach i spożywane były razem ze zbożami, zwłaszcza w czasach prehistorycznych, gdy nie oczyszczano tak dokładnie ziarna.
• W okresach wielkiego głodu z ziarna stokłosy zbieranego na ugorach, przydrożach i w rowach sporządzano zacierkę, kaszę i wypiekano trochę gorzki, ale jadalny chleb.