Loading AI tools
polski pisarz, tłumacz i krytyk literacki pochodzenia żydowskiego Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Wygodzki (pierwotne imię: Szaja, od ok. 1925 roku stosował imiona Szaja lub Szymon, od ok. 1928 roku Stanisław, od 1968 roku Jehoszua[1]) (ur. 13 stycznia 1907 w Będzinie, zm. 9 maja 1992 w Tel Awiwie[1]) – polski prozaik, poeta i krytyk literacki pochodzenia żydowskiego, tłumacz literatury niemieckiej (m.in. dzieł Brechta) i żydowskiej (m.in. Szolema Alejchema i Asza).
Urodził się i wychował w Będzinie, jako syn Icchaka Wygodzkiego (1878–1943) (kupca, działacza syjonistycznego) i Reginy (Rywa Brajndla) z domu Werdygier[1] (Werdiger) (ur. 15 listopada 1885), w inteligenckiej rodzinie zagłębiowskich Żydów. W Będzinie spędził młodość i też tu zastała go II wojna światowa.
Jako uczeń będzińskiego gimnazjum humanistycznego Fürstenberga związał się z ruchem komunistycznym i wstąpił do partii. Za działalność komunistyczną został w 1926 r. wydalony przed maturą ze szkoły i skazany na 2 lata więzienia. Współpracował z miesięcznikiem „Dźwignia”[2]. Wyczulony na krzywdę społeczną, od 1930 roku drukował w pismach lewicowych. Działał także w Polskiej Sekcji Międzynarodowego Biura Literatury Rewolucyjnej w Moskwie, gdzie w 1933 r. opublikował zbiór wierszy Apel. Poezje. Mieszkał przy ul. Sączewskiego 13 (w okresie okupacji niemieckiej Gartenstr.) wraz żoną Anną (Frymetą) (ur. 18 października 1900) i córką Mindlą (ur. 17 marca 1939). Pracował w Będzinie jako urzędnik w hucie „Feniks”.
Był posiadaczem paragwajskiego paszportu wystawionego przez Grupę Ładosia, co pomogło Wygodzkiemu przeżyć wojnę[3]. W latach 1943–1945 najpierw przeżył getto będzińskie, a potem był więźniem obozów koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau (nr obozowy 132434), Sachsenhausen-Oranienburg i Dachau (do kwietnia 1945). W Oświęcimiu stracił rodziców i rodzeństwo. Wiedział, że w obozie jego i rodzinę czeka zagłada. Jeszcze w wagonie (1 sierpnia 1943) razem z żoną i córeczką Mindel zażył luminal[4][5]. Sam przeżył, gdyż jego dawka okazała się zbyt mała. Dlatego też jednym z przewodnich motywów powojennej poezji Wygodzkiego jest ból po stracie córki. Po wyzwoleniu w 1945 r. z obozu przejściowego w Niemczech wrócił do kraju. Wcześniej w monachijskim szpitalu, gdzie leczył gruźlicę, poznał swą przyszłą żonę, Irenę (pochodzi z Katowic), z którą 11 marca 1946 r. wziął ślub. Ich dzieci otrzymały imiona Adam i Ewa.
W kwietniu 1947 r. powrócił do kraju i osiadł w Warszawie, gdzie w latach 1947–1948 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Od 1948 r. pracował w Polskim Radiu, gdzie do 1953 r. pełnił funkcję redaktora naczelnego działu literackiego. Od 1953 zajmował się wyłącznie pracą literacką; publikował własne utwory, recenzował książki, gdy nagle w 1967 r. zniknął z kart pism literackich, księgarń i bibliotek z powodu napisanego na niego paszkwilu. W styczniu 1968 r., głównie pod wpływem szykan wymierzonych w jego dzieci, podjął decyzję o emigracji z Polski. Z Dworca Gdańskiego w Warszawie wraz z rodziną wyjechał słynnym wówczas pociągiem zwanym w kolejarskim żargonie „jewrej-ekspres” do Wiednia, a zaraz potem samolotem do Izraela.
Zamieszkał na stałe w Giwatajim w aglomeracji miejskiej Tel Awiwu. Syn Adam wyjechał do Szwajcarii, a córka do Hiszpanii. W 1969 r. nawiązał współpracę z literacką prasą hebrajską, m.in. z wychodzącym w Tel Awiwie pismem „Maariw” oraz z wydawanymi w języku polskim czasopismami „Nowiny-Kurier” i „Przegląd”. Wstąpił do Związku Pisarzy Hebrajskich oraz Hebrajskiego PEN Clubu. Do Polski już nie przyjechał, choć w 1981 r. spędził kilka dni w Wiedniu, daremnie oczekując na obiecaną wizę, by skorzystać z zaproszenia na Kongres Kultury Polskiej (doczekał się tylko wiadomości o wprowadzeniu stanu wojennego). Zmarł w Giwatajim. Nie chciał mieć grobu, więc prochy poety rozrzucono na pustyni. Wdowa po pisarzu, Irena Wygodzka, kilka lat później zamieszkała w Warszawie.
Jako pisarz debiutował w 1928 r. artykułem o poezji proletariackiej (Zadania poezji w Polsce dzisiejszej), zamieszczonym przez redaktora Grydzewskiego na łamach „Wiadomości Literackich” (nr 29). Drukował w „Miesięczniku Literackim”, „Lewarze”, „Sygnałach” i w „Szpilkach” – prasie lewicującej, ale też w „Skamandrze”. Pierwszy zbiór wierszy, Apel, wyszedł w Moskwie w 1933 r. Przed II wojną wydał jeszcze dwa tomiki poezji: Chleb powszedni i Żywioł liścia. Po wojnie brał aktywny udział w życiu literackim Polski, publikując kilka zbiorów opowiadań i wierszy. Liczne opowiadania Wygodzkiego są napisane w pierwszej osobie i charakteryzują się dążeniem do dokumentalizacji narracji.
Ze sporym powodzeniem próbował też tłumaczeń. Jako jeden z nielicznych podjął się przybliżenia polskiemu czytelnikowi literatury żydowskiej powstającej w języku jidysz: Szaloma Asza (osiadłego w Ameryce prozaika rodem z Kutna) i Efraima Kaganowskiego, tłumacząc na polski Opowiadania warszawskie. Interesował się też pisarstwem braci Singerów. Tłumaczył również z j. niemieckiego, np. Egona Erwina Kischa, klasyka reportażu, Ericha Kästnera i wielu innych. Jego powieść Zatrzymany do wyjaśnienia została skonfiskowana w Polsce w 1957 r. i wydana w 1968 po polsku przez Instytut Literacki w Paryżu oraz po hebrajsku w Izraelu. Był też autorem czterech książek dla dzieci (Odwiedziła mnie żyrafa).
Został laureatem nagrody Związku byłych Więźniów Bergen-Belsen (1969) oraz w 1972 r. nagrody państwowej im. prezydenta Izraela Zalmana Szazara, przyznanej za twórczość o Holokauście dla pisarzy repatriantów.
W swej twórczości przedstawia obraz martyrologii Żydów w czasie II wojny światowej oraz powojenne losy mieszkańców środkowo-wschodniej Europy. W swoich utworach poruszał motywy związane z człowiekiem, zagładą, moralnością, egzystencjalizmem.
Utrzymywał serdeczne kontakty z polskimi literatami: Wisławą Szymborską, Anną Kamieńską, Marią Bojarską i Tadeuszem Borowskim (11 marca 1946 r. był świadkiem na ślubie z Ireną). Jedno z opowiadań Tadeusza Borowskiego, o sosnowieckich i będzińskich Żydach wywożonych transportem do obozu, powstało prawdopodobnie pod wpływem opowieści Wygodzkiego.
W styczniu 1992 r. Telewizja Polska wyemitowała reportaż pt. Credo Stanisława Wygodzkiego. Do tego programu, po raz ostatni w życiu, recytacje wierszy przygotował i przedstawił Tadeusz Łomnicki, jeden z nielicznych, wiernych przyjaciół poety, z którym przez wszystkie lata emigracji utrzymywał żywy kontakt.
Po śmierci pisarza wydano w Tel Awiwie Zeszyt pamięci o Stanisławie Wygodzkim pod redakcją Krystyny Bernard.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
