Remove ads
Stanisław Tołwiński (ur. 11 października 1895 w Strzemieszycach, zm. 25 lutego 1969 w Warszawie)[1] – inżynier, polski działacz społeczny i spółdzielczy, polityk, w latach 1945–1950 prezydent m.st. Warszawy, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
 | |
| Data i miejsce urodzenia |
11 października 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
25 lutego 1969 |
| Prezydent m.st. Warszawy | |
| Okres |
od 5 marca 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Poseł I kadencji Sejmu PRL | |
| Okres |
od 20 listopada 1952 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
      | |
Remove ads
Rodzina jego ojca pochodziła ze zubożałej podlaskiej szlachty z powiatu drohiczyńskiego, gdzie znajdował się zaścianek Tołwin[2]. Ojciec Kazimierz, inżynier mechanik, w poszukiwaniu pracy przeniósł się wraz z rodziną do Zagłębia Donieckiego, a później do Słowiańska, gdzie Stanisław Tołwiński spędził młodość[3].
W latach 1912–1915 studiował na Wydziale Mechanicznym Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Działał w tym czasie w nielegalnym Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej („Filarecji”) oraz Polskiej Partii Socjalistycznej-Frakcji Rewolucyjnej, za co w latach 1915–1917 był więziony przez władze carskie[4].
Z więzienia został zwolniony tuż przed wybuchem w Rosji w 1917 rewolucji lutowej. Po powrocie do Słowiańska działał w Zjednoczeniu Socjalistycznym Polskim, a następnie w lokalnej sekcji Polskiej Partii Socjalistycznej. W czasie rewolucji październikowej uczestniczył w II Konferencji Sekcji PPS w Kijowie, która poparła dokonany przez bolszewików przewrót. Był członkiem Rady Delegatów Robotniczych w Słowiańsku i pełnił funkcję komisarza do spraw narodowościowych zajmując się pomocą dla uchodźców wojennych. W kwietniu 1918 opuścił Słowiańsk, przekroczył linię frontu i dotarł do Warszawy[5].
Po powrocie do kraju działał w Polskiej Partii Socjalistycznej[1]. Równolegle był zaangażowany w tworzenie (1919) i działalność Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych (późniejszego Związku Robotniczego Spółdzielni Spożywców). W latach 1919–1921 i 1924 był członkiem zarządu Związku[6]. Współtworzył Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową (WSM) i związane z nią Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane (SPB)[7]. W latach 1925–1939 był członkiem zarządu WSM[6].
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 po apelu Romana Umiastowskiego opuścił miasto[8]. Po powrocie zaangażował się w działalność Robotniczej Partii Polskich Socjalistów. W 1940 doprowadził do powołania przy WSM Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej (PAU)[9]. Uczestniczył również w pracach Komisji Planowania podziemnej Krajowej Rady Narodowej[7]. Podczas powstania warszawskiego był pomysłodawcą utworzenia na Żoliborzu Samorządu Mieszkańców, na którego czele zarządu stanął; był także twórcą Republiki Żoliborskiej, która pomagała mieszkańcom i osobom potrzebującym[10].
W czasie okupacji niemieckiej wykorzystywał swoje stanowisko dyrektora SPB do niesienia pomocy Żydom szukającym schronienia po stronie „aryjskiej”[11]. Zatrudnił ich w SPB, zdobył „aryjskie” dowody tożsamości, wymagane dokumenty poświadczające doświadczenie zawodowe oraz znalazł zakwaterowanie[11]. W sierpniu 1944 wysłał swoich żydowskich pracowników do oddziałów przedsiębiorstwa znajdujących się poza Warszawą[11].
W 1945 był wiceministrem administracji publicznej[12].
Od 5 marca 1945 do 23 maja 1950 był prezydentem miasta stołecznego Warszawy i jednocześnie przewodniczącym Rady Narodowej m.st. Warszawy[13] (na mocy ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej urząd prezydenta został zniesiony na rzecz organu kolegialnego, tj. Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy)[14]. Był entuzjastą samorządu terytorialnego i decentralizacji władzy w mieście[15]. W lipcu 1945 roku jako prezydent Warszawy wszedł w skład Stołecznego Komitetu Obchodu Pierwszej Rocznicy Powstania Sierpniowego w Warszawie[16].
W latach 1945–1947 był posłem do Krajowej Rady Narodowej, a następnie posłem na Sejm Ustawodawczy i na Sejm I kadencji z województwa bydgoskiego[1][17].
W latach 1950–1952 dyrektor generalny do spraw rad narodowych w Prezydium Rady Ministrów[1]. W latach 1953–1967 zastępca szefa Urzędu Rady Ministrów[1].
Od 1946 członek PPR, później PZPR[7]. Był działaczem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Szwedzkiej, pełniąc przez pewien czas funkcję jego przewodniczącego[18]. Dużo publikował w specjalistycznych czasopismach[19].
Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A2-tuje-18)[20].
Pośmiertnie, w 1970, ukazały się jego wspomnienia z lat 1895–1939[6]. W kwietniu 1997 Instytut Jad Waszem nadał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata[11].
Remove ads
Jego córka Zyta wyszła za mąż za Henryka Podlaskiego, zastępcę Prokuratora Generalnego w latach 1950–1955[21].
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 maja 1946)[22]
- Złoty Krzyż Zasługi (19 lipca 1946)[23]
- Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)[24]
- Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1960)[25][26]
- Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (pośmiertnie, 1997)[11]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Republikańskiego Orderu Zasługi (Węgry, 1948)[27]
W 1970 imię Stanisława Tołwińskiego nadano ulicy na Żoliborzu[28].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads