Zwierzę stałocieplne

Zwierzę stałocieplne, inaczej: ciepłokrwiste^[1], endotermiczne^[1], homojotermiczne^[1] (gr. homoios ‘podobny’) – zwierzę, którego temperatura (zwana też ciepłotą ciała) jest względnie stała i w znacznym stopniu niezależna od temperatury otoczenia, a jej dobowe wahania nie są większe od kilku stopni. Oczywiście, jeśli znajduje się w normalnym dla swojego gatunku środowisku. Zwierzęta te zwykle utrzymują wysoką temperaturę ciała^[1][2] (np. ssaki ok. 37 °C, ptaki ok. 40 °C)^[1] i wykazują aktywność zarówno przy niskich, jak i wysokich temperaturach otoczenia (w przeciwieństwie do zwierząt zmiennocieplnych)^[1][2].

Termogram dwóch strusi

To tradycyjne pojęcie jest przykładem taksonu polifiletycznego i jako takie jest silnie ugruntowane w literaturze, lecz z drugiej strony nieścisłe, a czasami mylące – od przytoczonej wyżej definicji są bowiem wyjątki^[2]. Do zwierząt stałocieplnych zalicza się ssaki i ptaki (choć niektóre gatunki rodzą się zmiennocieplne i dopiero z wiekiem stają się stałocieplne^[3]). Obecnie wiadomo, że stałocieplne były również pterozaury i przynajmniej niektóre dinozaury (zwłaszcza teropody)^[4][5]. Wśród niektórych ryb polujących na dużej głębokości występują mechanizmy, pozwalające na utrzymywanie podwyższonej temperatury niektórych części ciała, poprzez kierowanie do nich krwi ogrzanej w pracujących mięśniach. Jedyną rybą, u której stwierdzono utrzymywanie podwyższonej temperatury całego ciała (wyższej o 5 °C od otoczenia), jest strojnik^[6][7].

Utrzymanie względnie stałej temperatury jest ważne dla homeostazy organizmu i zwierzęta te posiadają mechanizmy dążące do utrzymania stałej temperatury (termoregulacja):

• część energii uzyskiwana w procesie odżywiania wykorzystywana jest do produkcji ciepła (w związku z czym zwierzęta stałocieplne mają większe zapotrzebowanie na pokarm i tlen niż zwierzęta zmiennocieplne tych samych rozmiarów)^[1];
• termoizolacja w postaci tworów naskórka (pióra i włosy) oraz podskórnej tkanki tłuszczowej^[1];
• kurczenie się i rozkurczanie naczyń krwionośnych;
• parowanie wody (pocenie się i ziajanie)^[1].

Niektóre ssaki (określane jako heterotermiczne) mają zdolność do okresowego obniżania temperatury swojego ciała poprzez znaczne spowolnienie swojego metabolizmu i zapadanie w sen zimowy lub sen letni^[1].

Przypisy

1. Encyklopedia Audiowizualna Britannica: Biologia. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz S.A., 2006, s. 127. ISBN 978-83-60563-11-3.
2. Knut Schmidt-Nielsen: Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15349-6. Brak numerów stron w książce
3. Zdeněk V. Špinar, Philip J. Currie: Wielkie dinozaury. Dzieje ewolucji gigantów. Warszawski Dom Wydawniczy, 1994, s. 145. ISBN 83-85558-18-7.
4. Tess Joosse: Were dinosaurs warm blooded? New study says yes. Science, 2022-05-26. [dostęp 2024-02-20]. (ang.).
5. JasminaJ. Wiemann JasminaJ. i inni, Fossil biomolecules reveal an avian metabolism in the ancestral dinosaur, „Nature”, 606 (7914), 2022, s. 522–526, DOI: 10.1038/s41586-022-04770-6, ISSN 1476-4687 (ang.).
6. Ed Yong: Meet the Comical Opah, the Only Truly Warm-Blooded Fish. National Geographic, 2015-05-14. [dostęp 2015-05-14]. (ang.).
7. Stephanie Pappas: First Warm-Blooded Fish Found. Live Science, 2015-05-14. [dostęp 2015-05-14]. (ang.).

Encyklopedie internetowe (termoregulacja):

• PWN: 3886580
• SNL: varmblodige_dyr