Rewolucja naukowa

Rewolucja naukowa – gwałtowne przejście od jednego do drugiego sposobu widzenia świata o odmiennych założeniach i kanonach naukowości, powodujące przewartościowanie panującego w nauce paradygmatu.

William Blake, Newton, 1805

W filozofii nauki i krytycznej historii nauki istnieją dwa odmienne spojrzenia na rewolucję naukową.

1. Rewolucje są to dość rzadkie i krótkie epizody w dziejach nauki, przetykane znacznie dłuższymi okresami nauki normalnej. Jest to ujęcie Thomasa Kuhna.
2. Rewolucja w nauce jest zjawiskiem permanentnym, starcia między teoriami o dużym stopniu ogólności zachodzą znacznie częściej. Nauka normalna jest zjawiskiem dla nauki niebezpiecznym, ponieważ doprowadzić może do końca autentycznej refleksji naukowej. Jest to ujęcie Karla Poppera. Zwolennikiem permanentnego charakteru rewolucji w nauce był również Paul Feyerabend.
3. Rewolucje w nauce są skorelowane z przemianami w kulturze. Nauka jest złożonym zjawiskiem oddającym złożoność i zmienność danej kultury, w którym współwystępują tendencje rewolucyjne i zachowawcze. Jest to ujęcie umiarkowanej socjologii i antropologii wiedzy: Karol Marks, Richard Rorty, Robert Maxwell Young.

Do tego typu rewolucji w naukach przyrodniczych zalicza się:

• Tzw. "przewrót kopernikański" – odejście od kanonów astronomii Ptolemeusza w XVI wieku.
• Przewartościowanie kanonów mechaniki stworzonych przez Arystotelesa, w XVI-XVII w. przez Galileusza, Izaaka Newtona i innych.
• Stworzenie podstaw współczesnej chemii w XVII w. – obalenie teorii flogistonu, koncepcja pierwiastka chemicznego, stworzenie podstaw termodynamiki.
• Przyjęcie w drugiej połowie XIX wieku teorii atomowej materii i odkrycie elektromagnetycznej natury światła.
• Odrzucenie w połowie XIX w. teorii vis vitalis i początek współczesnej chemii organicznej.
• Przemiany w fizyce, które miały miejsce na przełomie XIX i XX w. – teoria względności Alberta Einsteina, odkrycie struktury atomu i mechanika kwantowa.
• Przyjęcie teorii ewolucji Darwina w XIX w. w naukach biologicznych i odrzucenie kreacjonizmu.
• Stworzenie podstaw współczesnej biologii molekularnej – odkrycie struktury białka i DNA.

Bibliografia

• Bruno Latour, Steve Woolgar, Laboratory Life. The Contruction of Scientific Facts. Princeton, New Jersey 1986
• T. S. Kuhn, The structure of scientific revolutions, Chicago 1996 (pierwsze wydanie ukazało się w 1962 roku)
• André Kukla, Social Constructivism and the Philosophy of Science, London New York 2000
• Wiktor Werner, Między Scyllą obiektywizmu a Charybdą subiektywizmu. Projekt antropologii nauki Roberta Maxwella Younga – próba analizy krytycznej. [w:] Bożena Płonka-Syroka [red.], „Antropologia wiedzy. Perspektywy badawcze dyscypliny.” Wydawnictwo katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005, s. 53-66

Linki zewnętrzne

• Nagrania na YouTube – kanał „Copernicus”, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych na Uniwersytecie Jagiellońskim (CKBI UJ) [dostęp 2024-10-08]:
  • Adam Grobler, Rewolucja naukowa, 22 kwietnia 2020.
  • Jędrzej Grodniewicz, Na czym polegają rewolucje naukowe?, 19 stycznia 2023.
• ThomasT. Nickles ThomasT., Scientific Revolutions, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 28 listopada 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] (ang.). (Rewolucje naukowe)

Encyklopedie internetowe (era):

• Britannica: science/scientific-revolution