Rewolucja meksykańska

Rewolucja meksykańska – ogólna nazwa okresu w historii Meksyku w latach 1910–1920, w którym doszło do głębokich zmian społecznych i politycznych zakończonych uchwaleniem obowiązującej do dzisiaj konstytucji. Choć w rewolucji brali udział przedstawiciele wszystkich warstw społecznych, jej symbolami stali się chłopscy przywódcy Pancho Villa i Emiliano Zapata.

Rewolucja meksykańska

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Huertista (wojska Victoriano Huerty) powstające przeciwko prezydentowi Francisco Madero, 1913 r.; trudna do zidentyfikowania fotografia przedstawiająca uczestnika walk, może pochodzić z filmu z lat 30.; „El Niño artylerzysta” (Antonio Gómez Delgado), który zaciągnął się w wieku 10 lat w Acatzingán w stanie Michoacán do wojsk federalnych dowodzonych przez Victoriano Huertę; powstańcy z południa Meksyku (najprawdopodobniej ze stanu Morelos) w towarzystwie swoich żon (które później walczyły po stronie Francisco Madero po ogłoszeniu Planu Ayala przez Emiliano Zapatę 28 listopada 1911 r.); obrona budynków rządowych przez zwolenników Madero, miasto Meksyk, 1913 r.
Czas	20 listopada 1910 – 21 maja 1920
Miejsce	Meksyk
Wynik	zwycięstwo rewolucjonistów
Strony konfliktu
kontrrewolucjoniści rewolucjoniści
Dowódcy
Porfirio Díaz Victoriano Huerta Pancho Villa Emiliano Zapata Francisco Madero † Venustiano Carranza
Siły
250 000 290 000
brak współrzędnych

Kolorem czerwonym i zielonym zaznaczono obszary opanowane przez oddziały Villi i Zapaty w 1915 r.

Rewolucjoniści z działem

Rewolucjoniści

Geneza

Przed 1910 rokiem Meksyk pozostawał pod autorytarnymi rządami Porfirio Díaza, bez istotnego wpływu na władzę pozostawały burżuazja i klasa średnia. Istniał konflikt między ziemiaństwem a warstwami chłopskimi. Ludność Meksyku protestowała przeciw silnej pozycji Kościoła, wpływom obcego kapitału (w dużej części amerykańskiego i brytyjskiego)^[1]. Na liczebności zyskiwała klasa robotnicza, wśród której silne poparcie zyskał anarchosyndykalizm. Wzrastała świadomość polityczna społeczeństwa i niezadowolenie z dyktatury.

W 1910 roku odbyć się miały pokazowe wybory prezydenckie, w których Díaz spodziewał się być jak zwykle jedynym kandydatem. Zlekceważył rosnące niezadowolenie i odrzucił apele umiarkowanej opozycji o odsunięcie od władzy niepopularnego wiceprezydenta Ramóna Corral. W rezultacie swą kontrkandydaturę zdecydował się wysunąć popularny pisarz polityczny i posiadacz ziemski Francisco Madero. Díaz w toku kampanii nakazał aresztowanie konkurenta, a wybory sfałszowano. Po ogłoszeniu reelekcji prezydenta, rząd za wstawiennictwem zamożnej rodziny Madery, zgodził się zwolnić go z więzienia za kaucją^[2]. Madero zbiegł na terytorium Stanów Zjednoczonych i wydał manifest znany jako Plan de San Luis, w którym ogłosił się tymczasowym prezydentem Meksyku, obiecał radykalną liberalizację systemu politycznego i wezwał społeczeństwo do powszechnego powstania przeciwko Díazowi, którego początek wyznaczył na 20 listopada^[3].

Przebieg

Początkowym celem rewolucji było obalenie reżimu Porfirio Díaza, który po pięciu miesiącach walk skapitulował podpisując umowę w Ciudad Juárez i opuścił kraj udając się na emigrację do Francji. Prezydenturę objął znajdujący się u szczytu popularności Madero, ale bardzo szybko okazało się, że oczekiwania poszczególnych grup społecznych są sprzeczne i rozpoczął się kilkuletni okres walk o władzę, która przechodzić będzie w toku rewolucji z rąk do rąk^[4]. Krajem, jedynie teoretycznie w całości, rządzili kolejno: Francisco Madero, Victoriano Huerta i Venustiano Carranza.

Po obaleniu Díaza władzę przejął Francisco Madero^[3], cieszący się poparciem chłopskich liderów Francisca Villi z północy i Emiliana Zapaty na południu. Hasłem nowych rewolucyjnych władz było „Tierra y Libertad”, czyli ziemia i wolność^[3]. Pierwsza część hasła odwoływała się do wywłaszczenia potężnych właścicieli hacjend. Szczególnym przeciwnikiem systemu latyfundiów był Emiliano Zapata, który żądał od rządu Madero szybszej reformy rolnej. Przed rewolucją 97% gruntów ornych było w posiadaniu 1000 rodzin, kościoła i obcokrajowców. Chłopi posiadali jedynie 2% ziemi a pozostały 1% należał do gminy^[5]. Prezydent Madero był zwolennikiem liberalnej demokracji i reformatorem, nie mógł jednak zgodzić się na żądania chłopskich liderów ze względu na kompromis zawarty ze zwolennikami obalonego Díaza. Widząc kolejne próby negocjacji rządu z lojalistami obalonego reżimu i zwlekaniem z reformami, Zapata wycofał poparcie dla Madery i przejął władzę nad stanem Morelos^[4].

W odpowiedzi na bunt w stanie Morelos zagraniczne przedsiębiorstwa domagały się przywrócenia kontroli nad zajętym przez rebeliantów regionem, a ponadto^[kto?] dążyły do odzyskania pozycji, jaką gwarantował im^[komu] reżim Díaza (między innymi zwolnienie z podatków). Henry Lane Wilson, przedstawiciel rządu USA, namówił generała Victoriana Huertę do zamordowania prezydenta Madero i siłowego przejęcia władzy w kraju^[6]. Huerta, jako stronnik obalonego reżimu, dążył do odtworzenia starego systemu. W marcu 1913 roku bohaterowie rewolucji skierowanej przeciwko Díazowi – Venustiano Carranza, Álvaro Obregón i Francisco Villa – ponownie zjednoczyli się przeciwko nowemu dyktatorowi^[3]. Nowy reżim upadł w 1914 roku, rewolucjoniści nie porozumieli się jednak i walki wybuchły na nowo^[3].

Siły Villi i Zapaty zjednoczyły się przeciwko konstytucjonalistom Carranzie i Obregonowi i w 1914 roku zajęły miasto Meksyk^[3]. Dzięki przyjęciu strategii i taktyki zastosowanej w czasie wojny w Europie konstytucjonaliści pokonali siły Villi. Villa w odpowiedzi razem z resztkami wiernych sił atakował tereny przygraniczne Stanów Zjednoczonych, dążąc do amerykańskiej interwencji w Meksyku. Wojska amerykańskie wkroczyły na tereny Meksyku w poszukiwaniu Villi, wycofały się dopiero po przegranych starciach z oddziałami Carranzy^[3].

Po pokonaniu sił Villi władzę w kraju objął Carranza, w 1917 roku w życie weszła nowa liberalna ustawa zasadnicza. Siły Zapaty nie zostały jednak pokonane. W 1919 roku wojska Carranzy zastrzeliły Zapatę podczas spotkania. Carranza nie utrzymał się długo przy władzy, podobnie jak Madero nie przeprowadził szybkich reform. W rezultacie władzę przejął Obregón, a Carranza został zastrzelony w trakcie próby ucieczki^[7].

Interwencja zbrojna Stanów Zjednoczonych

Zaniepokojone przebiegiem rewolucji Stany Zjednoczone zdecydowały o podjęciu interwencji zbrojnej w Meksyku. Pod pretekstem odpowiedzi na aresztowanie przez żandarmerię meksykańską grupy pijanych amerykańskich marynarzy, armia USA w kwietniu 1914 dokonała desantu w rejonie Veracruz i opanowała miasto po dwudniowych walkach. Wywołało to falę protestów w całym kraju. W listopadzie tego samego roku Amerykanie, zaskoczeni jednością wrogich sobie wzajemnie stronnictw rewolucji w potępieniu interwencji, wycofali się z terytorium Meksyku^[2].

Rewolucja meksykańska w kulturze

W filmie

• Dramat historyczny z 1952 pt. Viva Zapata! w reżyserii Elii Kazana^[8].
• Western z 1955 pt. Skarby Pancho Villi w reżyserii Georga Shermana^[9].
• Western z 1966 pt. Kula dla generała w reżyserii Damiano Damianiego^[10].
• Western z 1968 pt. Jedzie Villa w reżyserii Buzza Kulika^[11].
• Western z 1969 pt. Dzika banda w reżyserii Sama Peckinpaha
• Western z 1971 pt. Garść dynamitu w reżyserii Sergio Leone^[12].
• Western z 1972 pt. Pancho Villa w reżyserii Eugenio Martína^[13].
• Dramat z 2003 pt. Pancho Villa we własnej osobie w reżyserii Bruce Beresforda^[14].

Zobacz też

• Historia Meksyku