Retabulum doñi Marii de Aragón

Retabulum doñi Marii de Aragón (hiszp. Retablo de doña María de Aragón) – historiograficzne określenie retabulum wykonanego przez El Greca z przeznaczeniem do kościoła w Colegio de la Encarnación de Madrid (madryckiego seminarium nazywanego także Colegio de doña María de Aragón). Retabulum składało się najprawdopodobniej z siedmiu płócien o dużych rozmiarach, które powstały w latach 1596–1599. Pięć z nich znajduje się w zbiorach Prado, jedno w Narodowym Muzeum Sztuki w Bukareszcie, a pozostałe siódme dzieło zaginęło^[1].

Historia retabulum

W 1596 roku El Greco przyjął zamówienie na retabulum dla kościoła mieszczącego się w seminarium braci Augustianów. Nazwa nawiązuje do postaci Marii de Aragón, damy, która była dobroczyńcą zakonu i sponsorowała obrazy. Istnieją dokumenty, które świadczą o tym, że praca nad obrazami trwała 3 lata i kosztowała ponad 63 000 reali. Było to najwyższe honorarium jakie kiedykolwiek otrzymał El Greco. Brak jednak dokładnych informacji o tym ile dzieł wchodziło w skład retabulum, jaka była jego struktura i tematyka. Historyk sztuki Ceán Bermúdez twierdzi, że dzieła przedstawiały życie Chrystusa^[1].

Seminarium zostało zamknięte około 1808-1809 roku na mocy dekretu Józefa Bonapartego. W tym okresie znacznie ograniczono liczbę klasztorów w Hiszpanii, a następnie rozwiązano zakony. W 1814 roku i w latach 1820–1823 budynek stanowił miejsce zebrań Kortezów; w tym okresie retabulum zostało rozmontowane. W 1823 roku znów funkcjonował jako kościół, jednak przywrócono jedynie centralny obraz z retabulum przedstawiający Zwiastowanie. W 1835 roku budynek znów stał się siedzibą instytucji politycznych i pozostaje nią do dzisiaj^[1].

Płótna tworzące retabulum zostały najprawdopodobniej przeniesione w 1813 roku do augustyńskiego klasztoru San Felipe el Real i do siedziby Inkwizycji. Następnie trafiły do Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych św. Ferdynanda, a stamtąd do Muzeum Trójcy Świętej, które w 1872 roku połączono z Prado. Podczas licznych przenosin zaginęła architektoniczna część retabulum (2), a jedno z płócien przedstawiające Pokłon pasterzy zostało sprzedane. W 1888 roku sprzedane płótno trafiło do kolekcji rumuńskiej rodziny królewskiej, a w 1948 roku do Narodowego Muzeum Sztuki w Bukareszcie^[1].

Rekonstrukcja

Rekonstrukcja hipotetycznego wyglądu retabulum María de Aragón

Malowidła

Tematyka płócien, oprócz Zesłania Ducha Świętego, była już wcześniej realizowana przez El Greca. Według Leticii Ruiz Gómez malarz powrócił do tych tematów z wielką oryginalnością i ekspresjonistyczną duchowością. Od czasu zrealizowania retabulum twórczość El Greca nabrała bardziej osobistego charakteru oddalając się od naturalistycznego stylu, który zaczynał dominować w jego epoce. Sceny zostały przedstawione w klaustrofobicznych przestrzeniach, których charakter został wzmocniony przez pionowy format. Spektralne linie światła podkreślają nadprzyrodzony charakter postaci. Zimna i intensywna kolorystyka jest charakterystyczna dla późnego stylu El Greca^[1].

Zmartwychwstanie
año 1597-1600
275 × 127 cm
Prado (Madryt)

Chrystus na krzyżu
1597-1600
312 × 169 cm
Prado

Zesłanie Ducha Świętego
1597-1600
275 × 127 cm
Prado

Pokłon pasterzy
1597-1600
364 × 137 cm
Narodowe Muzeum Sztuki w Bukareszcie

Zwiastowanie
1597-1600
315 × 174 cm
Prado

Chrzest Jezusa
1597-1600
315 × 144 cm
Prado

Przypisy

1. Ruiz Gómez, Leticia (2007). El Greco. Museo Nacional del Prado. ISBN 978-84-8480-135-1.

Bibliografia

• Antonina Vallentin: El Greco. Warszawa: PIW, 1958. Brak numerów stron w książce
• Michael Scholz-Hänsel: El Greco. Köln/Warszawa: Taschen, 2005. ISBN 83-89192-90-X. Brak numerów stron w książce
• Geniusz sztuki El Greco. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. Brak numerów stron w książce
• Ruiz Gómez, Leticia (2007). El Greco. Museo Nacional del Prado. ISBN 978-84-8480-135-1.