Przesiedlenia Niemców bałtyckich w czasie II wojny światowej

Przesiedlenia Niemców bałtyckich w czasie II wojny światowej – akcja przesiedleńcza i kolonizacyjna Niemców bałtyckich, będąca częścią większej akcji zwanej „Heim ins Reich” (pol. „Z powrotem do Rzeszy”) z terenów państw bałtyckich^[1] na tereny III Rzeszy i okupowanej Wielkopolski.

Przesiedlenia Niemców bałtyckich na tereny III Rzeszy i okupowanej Polski w 1939

Przesiedleni Niemcy bałtyccy otrzymują nowe domy w „Kraju Warty” po wysiedlonych Polakach

Przesiedleni Niemcy bałtyccy oglądają opuszczone przez Polaków gospodarstwo w „Kraju Warty”

Przyczyny

Osobny artykuł: Heim ins Reich.

Jednym z celów polityki nazistowskiej było utworzenie tzw. „Wielkiej Rzeszy Niemieckiej” (niem. Großdeutschland) jednolitej narodowo i zamieszkanej tylko przez czystych rasowo Niemców. Dla jej urzeczywistnienia deklarowano przesiedlenia ludności deklarującej niemieckie pochodzenie, tzw. Volksdeutchów z innych państw do III Rzeszy. Jeszcze przed wojną niemieckie organizacje podporządkowane SS prowadziły rejestracje mniejszości niemieckiej mieszkającej na terenach innych państw – w Czechosłowacji, Polsce, krajach bałtyckich, ZSRR, Rumunii, Węgrzech i Bułgarii. Osoby te po aneksji Polski postanowiono przesiedlić na okupowane terytoria w ramach tzw. akcji „Heim ins Reich”.

Kolejną przyczyną przesiedleń był tzw. Lebensraum, czyli zdobycie tzw. „przestrzeni życiowej” dla Niemców, co było jednym z deklarowanych przez Adolfa Hitlera celów II wojny światowej^[2]. Naziści planowali zdobycie dla Rzeszy terenów po Ural, gdzie po zwycięskiej wojnie miano osiedlić ludzi „krwi czysto nordyckiej”. Aby urzeczywistnić tę ideę prowadzono dwutorowo przesiedlenia Volksdeutschów z terenów innych państw takich jak ZSRR, Rumunia czy państwa bałtyckie oraz jednoczesne wysiedlenia ludności etnicznej z terenów państw podbitych i inkorporowanych do Niemiec, jak część przedwojennej Polski czy Francji. Największą skalę działalność ta przybrała m.in. w okupowanej Polsce – w Kraju Warty oraz we Francji – Alzacja.

W wyniku ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow z 1939 państwa bałtyckie włączone zostały w sowiecką sferę wpływów. Niemcy zastrzegli sobie wtedy możliwość dokonania w przyszłości ewakuacji mniejszości niemieckiej z terenów anektowanych przez ZSRR. Ustalenia dotyczące transferu ludności poruszył także traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR 1939, a na przełomie października i listopada 1939 roku Niemcy podpisali z ZSRR osobne umowy o przesiedleniach Niemców z terenów Łotwy i Estonii oraz okupowanego przez ZSRR Wołynia i Galicji wschodniej.

Przebieg akcji

Przesiedlenia odbyły się w dwóch głównych falach w latach 1939–1941. W sumie w okresie 1939-1941 Niemcy przesiedlili z Łotwy i Estonii według różnych szacunków 69–76,9 tys. Niemców, z czego większość osób trafiła na tereny „oczyszczonego” z Polaków i Żydów Kraju Warty oraz Pomorza^[1]. Z Litwy natomiast w 1941 roku przesiedlono ok. 51–54 tys. Niemców, których większość zostało osiedlonych w Wielkopolsce (zwanej przez Niemców „Krajem Warty”) na gospodarstwach odebranych polskim właścicielom.

„Kiedy otworzyliśmy drzwi, paliło się tam światło. Na stole stało jedzenie i szklanki z wystygłą herbatą, a w łóżeczkach dziecięcych była rozrzucona pościel. Domyśliliśmy się, że wysiedlenie musiało być bardzo gwałtowne, odbyć się wieczorem, kiedy dzieci już spały, a dorośli jedli kolację. Najchętniej byśmy stamtąd uciekli, ale dokąd?” – Jany Bosse, przesiedlony Niemiec bałtycki^[3].

Przypisy

1. Praca zbiorowa: Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1945. Atlas ziem Polski. Demart, 2008. ISBN 978-83-7427-391-6.
2. Marian Zgórniak, „Lebensraum” w doktrynie politycznej i wojskowej III Rzeszy, „Studia Historyczne” R. 23, 1980, z. 4, s. 621–632.
3. Maria Nowak, „Wizyta – Do Poznania przyjechali Niemcy bałtyccy mieszkający tu w czasie wojny”, Głos Wielkopolski, 2009-10-19.

Bibliografia

• Praca zbiorowa: Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1945. Atlas ziem Polski. Demart, 2008. ISBN 978-83-7427-391-6.