Popołudnie fauna (preludium)

Preludium do „Popołudnia fauna” fr. Prélude à l'Après-midi d'un faune – poemat symfoniczny skomponowany przez Claude’a Debussy’ego w 1894^[a], oparty na poemacie Stéphane’a Mallarmégo Popołudnie fauna (fr. L'Après-midi d'un faune).

Ten artykuł dotyczy poematu symfonicznego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Preludium do „Popołudnia fauna”

Preludium à l'Après-midi d'un faune

Kompozytor	Claude Debussy
Opus/Oznaczenie	L. 86
Forma muzyczna	poemat symfoniczny
Czas powstania	1894
Data premiery	22 grudnia 1894
Miejsce premiery	Paryż
Wykonawcy premiery	dyrygent Gustave Doret, flecista Georges Barrère
Czas trwania	ok. 10 min.

Claude Debussy - Preludium do „Popołudnia fauna”; wyk. Natalia Ensemble

Utwór uważany przez krytyków i muzykologów za arcydzieło muzycznego impresjonizmu^[1][2], ale też odnoszące się do symbolizmu lub szerzej – modernizmu, dające początek muzyce XX wieku^[b][3][4]. Wraz z wierszem Mallarmégo był inspiracją i muzycznym akompaniamentem baletu Wacława Niżyńskiego Popołudnie fauna. Wszystkie trzy dzieła zajmują centralną pozycję w swoich gatunkach artystycznych i mają istotny udział w rozwoju sztuki współczesnej^[5].

Premiera

Światowe prawykonanie odbyło się 22 grudnia 1894 w Société Nationale de Musique w Paryżu, pod dyrekcją Gustave’a Doreta i z partią solową flecisty Georgesa Barrère’a^[6][7]. Polska premiera miała miejsce w Warszawie w 1923^[8].

Recepcja po premierze

Mallarmé nie był zachwycony pomysłem napisania muzyki do jego poematu. Jednak po wysłuchaniu Preludium Debussy’ego zmienił zdanie:

Pańska ilustracja do Popołudnia fauna nie dość, że nie tworzy dysonansu z moim tekstem, ale posuwa się dalej jeszcze w nostalgii i świetle, subtelnie, z obezwładniającym uczuciem i okazałością.

Stéphane Mallarmé^[9]

Paryska premiera okazała się sukcesem^[10] na tyle dużym, że dyrygent Gustave Doret musiał powtórzyć wykonanie utworu następnego dnia^[11]. Ocena krytyków nie była jednak jednoznaczna. Obok aplauzu pojawiły się też głosy zbulwersowanych rzekomym brakiem w utworze jakiejkolwiek formy^[12], czy – w opinii Charlesa Darcoursa z „Le Figaro” – eksperymentami z barwą brzmienia, które „są zabawne w pisaniu, ale nie w słuchaniu”^[1].

Charakterystyka utworu

Debussy kilkakrotnie przymierzał się do muzycznego zilustrowania wiersza Mallarmégo. Jednym z pomysłów była trzyczęściowa suita, składająca się z preludium, interludium i finałowej parafrazy^[8]. Ostatecznie zrezygnował z tryptyku i sprowadził całość do formy prostego, 110-taktowego preludium^[c][6][13].

Zamysłem Debussy’ego nie była synteza treści poematu Mallarmégo wyrażona środkami muzycznymi, ale oddanie impresji wywołanej poezją. Kompozytor unikał dosłownej ilustracyjności i bardziej sugerował niż naśladował „najdelikatniejsze dźwięki i szepty przyrody”^[14][8]. Treść pozamuzyczną preludium scharakteryzował dość enigmatycznie, określając ją jako serię marzeń sennych rodzących się w głowie fauna podczas leniwego popołudnia, po wcześniejszej pogoni za nimfami^[d][15].

Budowa

Cechą charakterystyczną Preludium jest jego niejednoznaczna tonalność, zaburzona chromatyką, skalą całotonową i dysonansami z nierozwiązanymi napięciami tonalnymi. Fragmenty czyste tonalnie pojawiają się jedynie w miejscach ważnych dla struktury utworu^[3].

Dwa pierwsze takty tematu otwarcia są chromatyczną kombinacją tonów i półtonów, mieszczących się w obrębie trytonu. Linia melodyczna taktów trzeciego i czwartego rozszerza się do oktawy i może być postrzegana jako odpowiednio diatoniczna i dorycka zaczynająca się od dźwięku Cis^[3].

Claude Debussy, pierwsze cztery takty Preludium do „Popołudnia fauna”

Struktura utworu jest trzyczęściowa z dodaną codą. Część pierwsza ma również wewnętrzny trójpodział, a otwierający temat grany przez flet (takty 1–30) jest powtórzony na oboju (takty 37–54). Część trzecia jest skróconą, zmodyfikowaną repryzą części pierwszej^[3][16].

Faktura muzyczna utworu jest w zasadzie homofoniczna, z kilkoma monofonicznymi wyjątkami, jak początkowe solo na flecie, podwojenie linii melodycznej instrumentów (w tym także w oktawie), homorytmia waltorni i skrzypiec w części pierwszej^[3].

Instrumentarium

(na podstawie materiałów źródłowych^[3][17] )

Debussy przy pianinie (1893)

• 3 flety
• 2 oboje
• rożek angielski
• 2 klarnety
• 2 fagoty
• 4 waltornie
• 2 harfy
• 2 krotale
• instrumenty smyczkowe (kwintet smyczkowy):

  I skrzypce

  II skrzypce

  altówka

  wiolonczela

  kontrabas

Zobacz też

• Popołudnie fauna (poemat)
• Popołudnie fauna (balet)

Uwagi

1. W 1895 Debussy dokonał transkrypcji utworu na dwa fortepiany^[17] [2].
2. Niektórzy badacze wykazują głębokie afiliacje muzyki Debussy’ego z innymi kierunkami w muzyce przełomu XIX i XX w., takimi jak symbolizm (Stefan Jarociński), l’art nouveau (H. Hollander), a nawet wczesnym neoklasycyzmem i ekspresjonizmem (A. Goléa)^[19].
3. Muzykolog Arthur Wenk^[18] zauważył, że liczba taktów Preludium jest identyczna z liczbą wersów poematu Mallarmégo^[17] [3]. Zbieżność ta wydaje się nie być przypadkowa, zważywszy na fascynację Debussy’ego liczbami (ciąg Fibonacciego, złoty podział)^[3].
4. Oryginalna wypowiedź Debussy’ego: La musique de ce Prélude est une très libre illustration du beau poème de Mallarmé. Elle ne désire guère résumer ce poème, mais veut suggérer les différentes atmosphères, au milieu desquelles évoluent les désirs, et les rêves de l’Egipan, par cette brûlante après-midi. Fatigué de poursuivre nymphes craintives et naïades timides, il s’abandonne à un sommet voluptueux qu’anime le rêve d’un désir enfin réalisé: la possession complète de la nature entière^[20].