Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Rzeszowie

Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Rzeszowie – pomnik znajdujący się na Placu Ofiar Getta w Rzeszowie w województwie podkarpackim od 1951 roku.

Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Rzeszowie

Pomnik (2023)
Państwo	Polska
Miejscowość	Rzeszów
Miejsce	Plac Ofiar Getta
Styl architektoniczny	socrealizm
Projektant	Bazyli Wojtowicz
Data budowy	1950
Data odsłonięcia	6 listopada 1951
Ważniejsze przebudowy	1966
Położenie na mapie Rzeszowa Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Rzeszowie
Położenie na mapie Polski Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Rzeszowie
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Rzeszowie
50°02′19,9″N 22°00′22,3″E

Historia

Jan Mirek zainicjował utworzenie Komitetu Budowy Pomnika Wdzięczności dla Armii Radzieckiej w Rzeszowie. 26 maja 1948 r. Komitet podjął uchwałę o zlokalizowaniu pomnika na terenie byłego cmentarza żydowskiego. Dodatkowo Komitet rozpisał konkurs na projekt pomnika, oferty miały wpłynąć do 15 sierpnia 1948 r. Decyzją sądu konkursowego wybrano projekt Wojciech Przedwojewskiego, jednakże w związku z przedłużaniem czasu wykonania pomnika Komitet zdecydował się ponownie otworzyć konkurs^[1].

Kolejne rozstrzygnięcie konkursu zapadło 15 października 1949 r. Wybrano projekt zgłoszony przez Bazylego Wojtowicza^[2] . Wśród mieszkańców Rzeszowa ogłoszono zbiórkę środków na budowę, jednakże z powodu nikłego zainteresowania Komitet zwrócił się do Prezydium Rady Narodowej o przyznanie funduszy na budowę. Uroczyste odsłonięcie pomnika miało miejsce 6 listopada 1951 r., było częścią obchodów rocznicy wybuchu Rewolucji Październikowej^[3].

W późniejszych latach miejscowe władze starały się poprawić postrzeganie pomnika. Z racji obchodów 1000-lecia państwa polskiego podjęto inicjatywę złożenia u podstawy pomnika urny z ziemią z miejsc „walk i martyrologii” oraz miejsc straceń ludności cywilnej z terenu województwa rzeszowskiego. Zebranie ziemi nastąpiło w ramach przygotowanej przez Komisję Propagandy Wojewódzkiego Frontu Jedności Narodowej w Rzeszowie. Ziemia została złożona u podstawy pomnika 19 kwietnia 1966 r., wtedy też zamontowano dodatkową tablicę^[4].

Opis pomnika

Pomnik miał formę prostopadłościennego obelisku, o wysokości ok. 850 cm, zwróconego na południe. Zwieńcza go statua kobiety z dzieckiem. W dolnej części obelisku znajdują się cztery płaskorzeźby. Na pierwszej są przedstawieni marszałek Iwan Koniew i gen. Karol Świerczewski, na drugiej są przedstawieni dwaj żołnierze składający przysięgę na sztandar. Na trzeciej znajduje się scena batalistyczna nawiązująca do polsko-radzieckiego braterstwa broni. Na czwartej zaprezentowano robotnika z młotem i chłopa z sierpem. Pomnik jest posadowiony na granitowym cokole, przed obeliskiem znajduje się tablica z napisem^[5]:

Tu złożono zroszoną krwią ziemię z pobojowisk, miejsc straceń i męczeństwa Rzeszowszczyzny jako symbol naszej 1000-letniej wali o wolność i niezawisłość narodową, o lepszy byt naszego społeczeństwa

Kontrowersje

Pomnik od początku budził niechęć mieszkańców miasta. Przed jego budową, w planowanym miejscu jego lokalizacji, władze komunistyczne dokonały 17 czerwca 1949 r. jedynej w Rzeszowie publicznej egzekucji żołnierzy podziemia niepodległościowego. Stracono tam Bronisława Stęgę ps. „Kolejarz" oraz Józefa Koszelę ps. „Sowa". Akcja zbiórki finansów na budowę pomnika przebiegała opornie i nie pozwoliła na sfinansowanie koszów budowy środkami uzyskanymi od mieszkańców^[1].

Po zmianach ustrojowych środowiska prawicowe podnosiły kwestię usunięcia pomnika. Wprowadzona w 2016 r. ustawa o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego pozwala na jego rozbiórkę^[6]. Również Instytut Pamięci Narodowej zaopiniował pozytywnie jego usunięcie^[7]. Zaproponowano jego przesunięcie na cmentarz żołnierzy radzieckich przy ul. Lwowskiej w Rzeszowie lub na cmentarz przy ul. Podkarpackiej. Na obydwu tych nekropoliach znajdują się kwatery żołnierzy Armii Czerwonej^[8].

Przypisy

1. Gazeta Codzienna Nowiny 2024 ↓, s. 3.
2. Kłos 1974 ↓.
3. Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej zniknie z centrum Rzeszowa. Podkarpacka Historia. [dostęp 2024-10-25]. (pol.).
4. Pomnik Wdzięczności Radzieckiej posadowiony na Placu Ofiar Getta w Rzeszowie. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2024-10-25]. (pol.).
5. Czarnecka 2015 ↓, s. 465.
6. USTAWA z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. INFOR PL S.A.. [dostęp 2024-10-25]. (pol.).
7. IPN: Pomnik z pl. Ofiar Getta musi zniknąć. Miasto odpowiada: To teren dawnego cmentarza. I pokazuje opinię eksperta. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2024-10-25]. (pol.).
8. Co z pomnikiem Wdzięczności Armii Radzieckiej w Rzeszowie? Podjęto decyzję. Grupa ZPR Media. [dostęp 2024-10-25]. (pol.).

Bibliografia

• Hubert Bury. Niechciany pomnik. „Gazeta Codzienna Nowiny”, 25 października 2024. Rzeszów: Polska Press sp. z o.o.. OCLC 839204450.
• Dominika Czarnecka: „Pomniki wdzięczności” Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2015. ISBN 978-83-7629-777-4. OCLC 1062341968.
• Stanisław Kłos: Rzeszów: przewodnik : wielobarwny plan miasta ze spisem ulic. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1974. OCLC 953493176.