Pieśń słoneczna

Pieśń słoneczna, także Pochwała stworzenia – liryczny^[1] kantyk religijny z XIII wieku, najstarszy zabytek poezji w języku włoskim (volgare), modlitwa autorstwa św. Franciszka z Asyżu.

Pieśń słoneczna

Canticum Fratris Solis

Autor	Franciszek z Asyżu
Tematyka	religijna
Typ utworu	hymn
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Włochy
Język	włoski
Data wydania	XIII w.
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	XVII w.

Autorstwo i okoliczności powstania

Franciszek z Asyżu napisał Pochwałę stworzenia w ludowym języku włoskim^[2]. Odstąpił w ten sposób od tradycji, która wymagała, aby teksty modlitw były pisane po łacinie^[3], ponieważ chciał się zwrócić przede wszystkim do swoich rodaków, czyli Umbryjczyków^[4]. Kantyk był jedną z pierwszych laud, napisanych w języku ludowym^[2]. Biedaczyna skomponował także melodię, lecz jej zapis się nie zachował^[5].

Pieśń słoneczna powstawała prawdopodobnie w trzech etapach^[6]. Pierwsza część powstała między zimą 1224 a wiosną 1225 roku, gdy Franciszek przebywał w chatce przylegającej do kościoła San Damiano^[2]. Drugą strofę napisał podczas konfliktu, który wybuchł między biskupem Asyżu Gwidonem a burmistrzem Oportolo Bernardim^[6]. Ostatnia zwrotka powstała w roku 1226, na kilka miesięcy przed śmiercią Franciszka^[7].

Treść i interpretacja

Na początku autor podkreśla relację między człowiekiem a Bogiem, zaznaczając dystans jaki ich dzieli^[6]. Następnie oddaje Bogu chwałę i cześć poprzez ciała niebieskie (słońce, księżyc i gwiazdy) oraz żywioły ziemskie (ogień, woda, ziemia i powietrze)^[5]. Nie wspomina w nim o żadnym żywym stworzeniu, np. o zwierzętach, które bardzo kochał^[5]. W dwóch kolejnych strofach Franciszek uwydatnia wartości pokoju, przebaczenia i braku lęku przed śmiercią^[8]. W końcowej zwrotce zachęca do błogosławienia Boga i służenia mu z pokorą^[8].

Mimo że Biedaczyna nie angażował się w polemiki z heretykami, to Pieśń słoneczna była odpowiedzią na ruch katarów^[8]. Franciszek podkreśla, że świat nie jest złym miejscem, ale dziełem dobroci Stworzyciela, które uważa za piękno^[1]. Według Henry’ego Thode’a, napisanie Pochwały stworzenia miało stanowić zwrot w XIII wieku i zapoczątkować włoski renesans^[9]. Był on spowodowany siłą duchową założyciela Zakonu Braci Mniejszych^[9]. Brak wzmianek o zwierzętach w Pieśni tłumaczony był ryzykiem powiązania z panteizmem^[10].

Cytaty biblijne

W tekście Pieśni słonecznej znalazł się szereg cytatów biblijnych, zarówno ze Starego jak i z Nowego Testamantu. W wersecie 1. znajduje się wyliczenie przynależnych Bogu aktów czy sposobów oddania czci zaczerpnięte z Apokalipsy św. Jana – cytat z rozdz. 4 wersety 9 i 11. W wersecie 3. kantyku zacytowana została starotestamentalna Księga Tobiasza − rozdz. 8 werset 5. W kolejnych wersetach franciszkowego tekstu znajdują się na przemian cytaty z Księgi Daniela i Księgi Psalmów. I tak są to odpowiednio: werset 5. Kantyku − Ps 148,3; werset 6 − Dn 3,64−65 i Ps 103,13−14; werset 7 − Ps 148,4−5; werset 8 − Dn 3,66 i Ps 77,14; werset 9 − Dn 3,74 i Ps 103,13-14. W wersetach 10. i 11. znajdują się odwołania do Ewangelii Mateusza − Mt 6,12 oraz Mt 5,10. W 13. wersecie kantyku ponownie pojawiają się zapożyczenia z Apokalipsy − Ap 2,11 oraz 20,6. Ostatnie odniesienie biblijne znajduje się w końcowym wersecie 14. i jest to cytat z Księgi Daniela − Dn 3,85^[11].

Tekst i tłumaczenie

Brat Wiatr, mozaika w Rzymie, Kuria generalna franciszkanów

Brat Ogień, płaskorzeźba w Rzymie, Kuria generalna franciszkanów

Siostra Woda, mozaika w Rzymie, Kuria generalna franciszkanów

Pieśń słoneczna, mozaika we Frankfurcie, Liebfrauenkirche, 1979

Oryginalny tekst

Altissimu, onnipotente, bon Signore,
Tue so’ le laude, la gloria e l’honore et onne benedizione.
Ad Te solo, Altissimo, se konfane,
e nullu homo ène dignu Te mentovare.

Laudato sie, mi’ Signore, cum tutte le Tue creature,
spezialmente messor lo frate Sole,
lo qual è iorno et allumini noi per lui.
Et ellu è bellu e radiante cum grande splendore:
de Te, Altissimo, porta significazione.

Laudato si’, mi’ Signore, per sora Luna e le stelle:
in celu l’ài formate clarite e preziose e belle.

Laudato si’, mi’ Signore, per frate Vento
e per aere e nubilo e sereno et onne tempo,
per lo quale a le Tue creature dài sustentamento.

Laudato si’, mi’ Signore, per sor’Acqua,
la quale è multo utile et humile e preziosa e casta.

Laudato si’, mi’ Signore, per frate Focu,
per lo quale ennallumini la notte:
et ello è bello e iocundo e robustoso e forte.

Laudato si’, mi’ Signore, per sora nostra matre Terra,
la quale ne sustenta e governa,
e produce diversi frutti con coloriti flori et herba.

Laudato si’, mi’ Signore,
per quelli ke perdonano per lo Tuo amore
e sostengo infirmitate e tribulazione.
Beati quelli ke ’l sosterrano in pace,
ka da Te, Altissimo, sirano incoronati.

Laudato si’, mi’ Signore,
per sora nostra Morte corporale,
da la quale nullu homo vivente po’ skappare:
guai a quelli ke morrano ne le peccata mortali;
beati quelli ke trovara` ne le Tue santissime voluntati,
ka la morte secunda no ’l farrà male.

Laudate e benedicete mi’ Signore e rengraziate
e serviateli cum grande humilitate.

Carlo Paolazzi, Il cantico di frate sole; Porziuncola, Asyż 2010 s. 116 ISBN 978-88-270-0906-2 (wł.)^[12]

Tłumaczenie polskie

Najwyższy, wszechmogący, dobry Panie,
Twoja jest sława, chwała i cześć, i wszelkie błogosławieństwo.
Jedynie Tobie, Najwyższy, przystoją,
A żaden człowiek nie jest godny nazwać Ciebie.
     Pochwalony bądź, Panie, z wszystkimi swymi twory,
Przede wszystkim z szlachetnym bratem naszym, słońcem,
które dzień stwarza, a Ty świecisz przez nie;
I jest piękne i promienne w wielkim blasku;
Twoim, Najwyższy jest wyobrażeniem.
     Pochwalony bądź, Panie, przez brata naszego, księżyc, i nasze siostry, gwiazdy;
Tyś ukształtował je w niebie jasne i cenne, i piękne,
     Pochwalony bądź, Panie przez brata naszego, wiatr,
I przez powietrze, i czas pochmurny i pogodny, i wszelki,
I przez które dajesz tworom utrzymanie.
     Pochwalony bądź, Panie, przez siostrę naszą, wodę,
Co pożyteczna jest wielce i pokorna, i cenna, i czysta.
     Pochwalony bądź, Panie, przez brata naszego, ogień,
Którym oświecasz noc,
A on jest piękny i radosny, i silny, i mocny.
     Pochwalony bądź, Panie, przez siostrę naszą, matkę ziemię,
Która nas żywi i chowa,
I rodzi różne owoce z barwnymi kwiaty i zioły.
     Pochwalony bądź, Panie, przez tych, co przebaczają dla miłości Twojej
I znoszą słabość i utrapienie.
Błogosławieni, którzy wytrwają w pokoju,
Gdyż przez Ciebie, Najwyższy, będą uwieńczeni.
     Pochwalony bądź, Panie, przez naszą siostrę, śmierć cielesną,
Której żaden człowiek żywy ująć nie może;
Biada tym, co konają w grzechach śmiertelnych;
Błogosławieni, którzy znajdą się w Twej najświętszej woli,
Bowiem śmierć wtóra zła im nie uczyni.
     Chwalcie i błogosławcie Pana, i czyńcie Mu dzięki,
i służcie Mu z wielką pokorą.

Leopold Staff (przeł.), Kwiatki św. Franciszka z Asyżu; PAX, Warszawa 1994, s. 19 ISBN 83-2111-123-8 (pol.)^[13]

Bardziej wierne, nowoczesne tłumaczenie Pieśni słonecznej jest dostępne na stronie programu Caritas Laudato Si^[14].

Kodykologia

Oryginalne strony Kodeksu 338 ze zbiorów historycznych Biblioteki Miejskiej w Asyżu, pochodzącego z Sacro Convento z tekstem Pieśni słonecznej:

• 
  foliał 33v
• 
  foliał 33r
• 
  foliał 34v

Upamiętnienie

W 2015 roku papież Franciszek napisał encyklikę Laudato si', której tytuł jest fragmentem Pieśni słonecznej^[15]. Encyklika ta jest jego listem skierowanym do wszystkich ludzi dobrej woli, wzywającym ich do troski o Ziemię – nasz wspólny dom – oraz o ubogich, którzy najbardziej cierpią z powodu niszczenia środowiska naturalnego przez rabunkową gospodarkę. Orędzie to stało się manifestem ekologii integralnej, skupionej zarówno na przyrodzie, jak i na ludziach^[16].

W 2019 roku Caritas Polska stworzył program grantowy Caritas Laudato Si, który popularyzuje ideę ekologii integralnej, przedstawionej przez papieża Franciszka w jego encyklice^[17].

W 2021 roku Światowy Ruch Katolików na rzecz Środowiska, który powstał tuż przed opublikowaniem encykliki Laudato si', zmienił nazwę na Laudato Si' Movement (LSM)^[18]. Rok później ukazał się film dokumentalny The Letter: A Message for Our Earth, stworzony aby bardziej obrazowo przekazać przesłanie encykliki^[19].

W Roku Jubileuszowym 2025 zainicjowano obchody 800-lecia Pieśni słonecznej, nawiązując także do encykliki Laudato si' papieża Franciszka, napisanej 10 lat przed tym jubileuszem^[16][20].