Nikozja

Nikozja (gr. Λευκωσία, Lefkosía, tur. Lefkoşa) – stolica Cypru oraz jeden z dwóch głównych ośrodków miejskich Cypru (wraz z Limassolem)^[1].

Zobacz też: Nikozja (Cypr Północny).

Nikozja

Herb Flaga
Państwo	Cypr
Dystrykt	Nikozja
Burmistrz	Konstandinos Jorkadzis
Powierzchnia	51,06 km²
Wysokość	149 m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	56 848[1] 1113 os./km²
Nr kierunkowy	22
Kod pocztowy	1010–1107
Położenie na mapie Cypru Nikozja
Położenie na mapie Europy Nikozja
35°10′N 33°21′E
Strona internetowa

Położone jest w środkowej części wyspy na równinie Mesaria, nad rzeką Pedias (Kalindere). Stanowi siedzibę rządu oraz główne centrum biznesowe. Nikozja jest stolicą jednostki administracyjnej Dystryktu Nikozja. Pomimo ostatnich symbolicznych gestów likwidacji małych fragmentów muru dzielącego miasto czynionych przez przedstawicieli obydwu społeczności zamieszkujących Nikozję, stolica Cypru nadal pozostaje jedyną na świecie podzieloną stolicą, z częścią północną (turecką) i częścią południową (grecką), oddzielonymi od siebie zieloną linią, strefą zdemilitaryzowaną utrzymywaną przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Niewielu jednakże używa terminów „Nikozja Północna” i „Nikozja Południowa”. Już po pewnym podziale stolicy w 1964 roku, turecka inwazja ostatecznie podzieliła miasto na pół w 1974 roku. Turcy cypryjscy uważają północną część Nikozji za stolicę nieuznawanego na arenie międzynarodowej (a jedynie przez Turcję) państwa znanego jako Cypr Północny.

Populacja części miasta pod kontrolą Republiki Cypryjskiej wyniosła pod koniec 2004 roku 270 000, plus dalsze 84 893 osoby w strefie tureckiej. W zespole miejskim mieszka 300 000^[2], natomiast w aglomeracji 330 000 mieszkańców^[3]. Nikozja jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, kulturalnym i turystycznym Cypru. Produkuje się tam m.in. tkaniny, skórę, ceramikę i plastik. Niedaleko miasta znajdują się kopalnie miedzi. Nikozja jest również siedzibą Uniwersytetu Cypryjskiego.

Historia

• pierwsze wzmianki z VII wieku p.n.e. (o nazwie Ledra)
• podbój wyspy przez Aleksandra Macedońskiego w 333 p.n.e. i włączenie do imperium macedońskiego
• po rozpadzie imperium macedońskiego w składzie nowo powstałego hellenistycznego Egiptu ptolemejskiego
• okres panowania rzymskiego po zwycięstwie Oktawiana Augusta nad Markiem Antoniuszem w bitwie pod Akcjum w 31 p.n.e., w składzie rzymskiej prowincji Cypr
• od IV wieku okres panowania bizantyjskiego po podziale Cesarstwa Rzymskiego na części zachodnią i wschodnią (bizantyjską)
• w XII wieku panowanie krzyżowców, od 1192 w składzie Królestwa Cypru pod władzą francuskiej dynastii Luzynianów
• 1489 – zdobyta przez Republikę Wenecką, stolica Cypru jako posiadłości weneckiej
• 1571 – zdobyta przez Turcję, stolica Cypru jako regionu administracyjnego
• 1878 – panowanie brytyjskie, stolica Cypru jako kolonii korony brytyjskiej
• 1960 – Nikozja stolicą niepodległego Cypru
• po inwazji tureckiej Nikozję podzielono na 2 strefy: grecką i turecką

Widok na Nikozję

Katedra Świętego Jana Teologa

Greckie domy w tureckiej części Nikozji

Bunkier graniczny na ulicy w centrum Nikozji. Widoczne flagi: grecka, cypryjska, turecka i północnocypryjska. W głębi na wzgórzu turecki napis propagandowy

Burmistrzowie Nikozji

Okres brytyjski

• Christodoulos Severis (15 listopada 1882 – 31 lipca 1888)
• Achilleas Liassides (1 sierpnia 1888 – 10 kwietnia 1906)
• Antonios Theodotou (8 stycznia 1888 – 10 kwietnia 1906)
• Mehmet Şevket Bey (11 kwietnia 1908 – 31 marca 1911)
• Antonios Theodotou (1924 – 1926)
• George Markides (6 kwietnia 1926 – 31 marca 1929)
• Themistoclis Dervis (5 kwietnia 1929 – 28 września 1946)
• Ioannis Klerides (1 czerwca 1946 – 31 maja 1949)
• Themistoclis Dervis (1 czerwca 1949 – 18 grudnia 1959)

Część grecka po 1959 roku

• Diomedes Skettos (1959–1960)
• George M. Spanos (1960–62; 1963–1964)
• Odysseas Ioannides (1964–1970)
• Lellos Demetriades (grudzień 1971-lipiec 1974)
• Christoforos Kithreotis (sierpień 1974)
• Lellos Demetriades (październik 1974-2001, wybrany w 1986 roku, ponownie wybrany w 1991 i 1996 roku)
• Michael Zampelas (2002-2006)
• Eleni Mawrou (2007-2011)
• Constantinos Yiorkadjis (od 2011)

Część turecka po 1958 roku

Na podstawie^[4]:

• Tahsin Gözmen (1958-1961)
• Cevdet Mirata (1961-1962)
• Fuat Celalettin (1962-1969)
• Ziver Kemal (1969-1976)
• Mustafa Akıncı (1976-1990)
• Burhan Yetkili (1990-1994)
• Şemi Bora (1994-2002)
• Kutlay Erk (2002-2006)
• Cemal M.Bulutoğluları (2006-2013)
• Kadri Fellahoğlu (2013–2014)
• Mehmet Harmancı (od 2014)

Klimat

Nikozja znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego^[5][6] typu śródziemnomorskiego^[7], z bardzo łagodnymi zimami i długimi ciepłymi, w większości gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 26 °C w dzień i 13 °C w nocy.

Średnia temperatura i opady dla Athalassa, przedmieść Nikozji

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	15.5	15.9	19.2	24.0	29.7	34.3	37.2	36.9	33.5	29.0	22.1	17.0	26,2
Średnie dobowe temperatury [°C]	10.6	10.6	13.1	17.1	22.3	26.9	29.7	29.4	26.2	22.3	16.3	12.0	19,7
Średnie temperatury w nocy [°C]	5.7	5.2	7.0	10.2	14.8	19.4	22.2	21.9	18.8	15.6	10.4	7.1	13,2
Opady [mm]	54.7	41.6	28.3	19.9	23.5	17.6	5.8	1.3	11.7	17.4	54.6	65.8	342
Średnia liczba dni z opadami	7.3	6.5	5.4	3.5	2.7	1.3	0.5	0.1	0.6	2.8	4.7	7.7	43,1
Średnie usłonecznienie [h]	183	200	239	267	332	369	388	366	312	276	213	171	3314
Źródło: Department of Meteorology of Cyprus[8]

Zabytki i turystyka

Meczet Selima (kiedyś katedra świętej Zofii)

Muzeum Cypryjskie

• Sobór św. Jana Teologa – prawosławna katedra z XVIII-wiecznymi freskami i ikonostasem, pierwotnie XIV-wieczna kaplica klasztoru benedyktyńskiego
• Meczet Selima (Nikozja Północna) – dawna gotycka katedra św. Zofii z XIII wieku, od XVI wieku meczet
• Meczet Omara
• Mury miejskie z XVI wieku:
  • Brama Famagustiańska
  • Brama Kireńska (Nikozja Północna)
• Muzeum Cypryjskie
• Muzeum Miejskie Leventis
• Muzeum Bizantyjskie – Muzeum Bizantyjskie (Βυζαντινό Μουσείο, Πλ. Δημαρχείας 26) – kolekcja bizantyjskich dzieł sztuki z terenu całego Cypru
• Muzeum Walki Wyzwoleńczej
• Muzeum Etnograficznego Derwisza Paszy (Derviş Paşa Etnoğrafya Müzesi, Beliğ Paşa Sk) (Nikozja Północna)
• Dom Hadżigeorgakisa Kornesiosa z muzeum etnograficznym
• Buyuk Han – dawny karawanseraj, czyli zajazd z czasów tureckich
• Park miejski

Sport

Stadion GSP

W mieście działa kilka klubów piłkarskich: APOEL Nikozja, Ethnikos Achna, Olympiakos Nikozja i Omonia Nikozja, ten ostatni posiada także sekcję piłki siatkowej.

Z Nikozji pochodzi dziesięciu olimpijczyków: Lina Aristodimou, Alekhis Fotiadis, Pavlos Fotiadis, Theodoros Christodoulou, Khristos Kourtellas, Sofia Miaouli, Kyriakos Onisiforou, Khrysanthos Papakhrysanthou, Antonis Petris i Giannos Pipis^[9].

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Nikozji^[10]:

• Schwerin, Niemcy (1974)
• Ateny, Grecja (1988)
• Bukareszt, Rumunia (2004)
• Doha, Katar
• Odessa, Ukraina (1996)
• Szanghaj, Chiny
• Sziraz, Iran (1999)

Przypisy

1. Census of Population and Housing 2021. [dostęp 2024-09-14]. (ang.).
2. World Urban Areas – Demographia, 2018
3. Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas – Eurostat, 2018
4. 1958’den günümüze LTB Başkanlığı görevini üstlenen belediye başkanları. [w:] Belediyemizin Tarihçesi [on-line]. lefkosabelediyesi.org. [dostęp 2015-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)]. (tur.).
5. Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
6. Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
7. World Map of Köppen – Geiger Climate Classification.
8. Department of Meteorology of Cyprus: Meteorological Service – Climatological and Meteorological Reports. [dostęp 2014-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-26)].
9. Olympic Athletes Born in Nicosia, Lefkosia, Cyprus. Sports-Reference.com. [dostęp 2012-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-14)]. (ang.).
10. Twinnings [online], Nicosia Municipality [dostęp 2021-09-28].

Kontrola autorytatywna (miasto liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców):

• VIAF: 128145067206066631384, 140913972
• LCCN: n79058425
• GND: 4075406-6
• BnF: 11954514x
• SUDOC: 027522962
• NKC: xx0029620
• BNE: XX457746
• J9U: 987007561796705171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3947760
• Britannica: place/Nicosia
• Universalis: nicosie
• БРЭ: 2663439
• SNL: Nikosia
• Catalana: 0046026
• DSDE: Nicosia