Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Zgodnie z polskim ustawodawstwem do nazwy miejscowości, w której granicach administracyjnych znajduje się obszar uzdrowiska, może zostać dodany odpowiednio wyraz „zdrój”, jeżeli podstawą leczenia uzdrowiskowego są wody lecznicze^[1].

Warianty pisowni

Zgodnie z urzędowym wykazem^[2] nazwy miejscowości z członem „Zdrój” powinno się pisać z łącznikiem (z wyjątkami typu Mały Zdrój, Biały Zdrój itp.).

Urzędowe nazwy miejscowości ustala Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Wszystkie zmiany nazw są publikowane co roku w Dzienniku Ustaw^[3].

Przyjmuje się, że różnica w nazwie między łącznikiem a spacją jest istotna, choć zasada ta nie jest wcale oczywista. Aleksandra Cieślikowa, przewodnicząca Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych w latach 2003–2008, pisała, że „wszystkie zmiany dotyczące formy nazwy (nawet łącznika) muszą być ogłaszane w odpowiednich rozporządzeniach”^[4] .

W użyciu była również pisownia nazw miejscowości z członem „Zdrój” ze spacją zamiast łącznika, w szczególności została ona zastosowana w nazwach polskich statków handlowych (MS Busko Zdrój, MS Kudowa Zdrój i kilku innych). Niektórzy językoznawcy tę właśnie pisownię uważali za poprawną. W konsekwencji była ona stosowana nie tylko przez samych mieszkańców, ale i przez niektóre władze lokalne. W konsekwencji uchwały Rady Języka Polskiego nr 11 z 2004 r. rozbieżności te zostały w zasadzie zlikwidowane.

W języku potocznym człon Zdrój jest bardzo często opuszczany.

Historia problemu

W 1924 r. Śląska Rada Wojewódzka utworzyła gminę (wieś) Jastrzębie Zdrój (Jastrzębie-Zdrój)^[a][5]. W 1930 r. Minister Spraw Wewnętrznych ustalił nazwę gminy (wsi) Łomnica Zdrój^[6]. W 1932 r. Sejm Śląski ustalił gminy na Goczałkowice Zdrój^[7].

Pisownia z dywizem i członem „Zdrój” była dodawana do nazw miejscowości lub części miejscowości, co potwierdza Mapa Szczegółowa Polski z 1936 r. dla wsi Łomnica-Zdrój^[8] oraz osady Żegiestów-Zdrój^[9]. W 1937 r. Minister Spraw Wewnętrznych ustalił nazwę miasta Busko-Zdrój^[10].

W 1946 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości, ustalająca polskie nazewnictwo na Ziemiach Odzyskanych, wprowadziła następującą pisownię: Cieplice Śląskie Zdrój, Czerniawa Zdrój, Długopole Zdrój, Duszniki Zdrój, Jedlina Zdrój, Jerzmanice Zdrój, Kudowa Zdrój, Lądek Zdrój, Polanica Zdrój, Połczyn Zdrój, Przerzeczyn Zdrój, Świeradów Zdrój^[b], Szczawno Zdrój^[11], Trzcińsko Zdrój^[12], w 1947 r. dodano Elbląg Zdrój^[13]. Nazwy zostały wówczas ustalone bez dywizu.

Taki sposób zapisu (bez łącznika) został przedstawiony (wraz z uzasadnieniem) w Zasadach pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym autorstwa Stanisława Jodłowskiego i Witolda Taszyckiego oraz w innych wydawnictwach tych autorów, opartych na obowiązujących ówcześnie ustaleniach Komitetu Językoznawstwa PAN^[14]. Zasady te w niezmienionej formie wydawane były do końca lat 90. i w powszechnej opinii uchodziły za obowiązujące^{[potrzebny przypis]}.

W 1966 r. weszła w życie ustawa o uzdrowiskach i leczeniu uzdrowiskowym, stwierdzająca, że tylko miejscowości urzędowo uznane za uzdrowiska mogą posiadać w swojej nazwie człon zdrój. Na mocy tej ustawy w 1967 r. opublikowano urzędowy spis miejscowości uzdrowiskowych, w którym znalazło się 36 miejscowości^[15]. Z tych 36 miejscowości 16 w swojej nazwie miało człon zdrój. Nazwy tych miejscowości w spisie zapisano z łącznikiem: Busko-Zdrój, Cieplice Śląskie-Zdrój, Długopole-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Goczałkowice-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Jastrzębie-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój, Połczyn-Zdrój, Rymanów-Zdrój, Szczawnica-Zdrój, Świeradów-Zdrój, Wieniec-Zdrój.

W 1980 r. Minister Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska wydał zarządzenie o sporządzeniu „Wykazu urzędowych nazw miejscowości w Polsce”^[16] – sporządziła go Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Został opublikowany w 3 tomach w latach 1980–1982. Wykaz ten objął wszystkie miejscowości w Polsce oraz potwierdził urzędową pisownię nazw „zdrojowych” z dywizem^[17][18][19].

W 2004 r. Rada Języka Polskiego ostatecznie wyjaśniła rozbieżności pojawiające się pomiędzy zapisem urzędowym nazw a tym spotykanym w niektórych słownikach na korzyść zapisu urzędowego (czyli z dywizem) stwierdzając jednocześnie, że zapis ten jest i był zgodny z normami języka polskiego (sprzeczny z tymi normami był zapis bez dywizu)^[20] .

W 2013 r. Minister Administracji i Cyfryzacji ustalił nowy Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części, który ponownie potwierdził nazwy z dywizem^[2].

Odmiana nazw z członem „Zdrój”

W nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie „Zdrój”^[21] :

park w Polanicy-Zdroju, pociąg do Buska-Zdroju, kartka związana z Kudową-Zdrojem, pozdrowienia z Cieplic-Zdroju; błędnie: w Polanicy-Zdrój, z Kudową-Zdrój, do Buska-Zdrój, z Cieplic-Zdrój

Podobnie jak ma to miejsce w przypadku pisowni z łącznikiem, brak odmiany predykatu „Zdrój” jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy^[22] .

Nazwy miejscowości z członem „Zdrój”

Pisane z łącznikiem

Obecna nazwa	Status uzdrowiska	Rodzaj miejscowości	Okoliczności dodania członu „Zdrój”	Komentarz
Bolków-Zdrój	nie	przysiółek wsi Stare Rochowice	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	miejscowość nie miała statusu uzdrowiska, lecz w latach 1971–2005 była określona jako „obszar, który posiada warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego lub eksploatacji naturalnych zasobów leczniczych”
Busko-Zdrój	tak	miasto	zmiana nazwy w 1937 r. z Busko[10]	–
Cieplice Śląskie-Zdrój	tak	część miasta Jelenia Góra	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	w latach 1935–1976 osobne miasto, także w roku ustalania polskiej nazwy
Czerniawa-Zdrój	tak	część miasta Świeradów-Zdrój	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	do 1972 osobna miejscowość, także w roku ustalania polskiej nazwy
Długopole-Zdrój	tak	wieś	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Duszniki-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Goczałkowice-Zdrój	tak	wieś	zmiana nazwy gminy w 1932 r. z Goczałkowice Dolne[7]	–
Horyniec-Zdrój	tak	wieś	zmiana nazwy w 1998 r. z Horyniec[23]	–
Iwonicz-Zdrój	tak	miasto	zmiana nazwy z Iwonicz	–
Jastrzębie-Zdrój	nie	miasto	utworzenie gminy (wsi) Jastrzębie-Zdrój z obszaru dworskiego Jastrzębie Dolne w 1924 r.[5]	miejscowość utraciła status uzdrowiska w 2007 r.[24]
Jedlina-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Jerzmanice-Zdrój	nie	wieś	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska
Krynica-Zdrój	tak	miasto	zmiana nazwy w 2002 r. z Krynica[25] (pot. Krynica Górska)	–
Kudowa-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Lądek-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Łomnica-Zdrój	nie	wieś	zmiana nazwy gminy w 1930 r. z Łomnica[6]	miejscowość utraciła status uzdrowiska przed 1967 r.
Opolno-Zdrój	nie	wieś	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1947 r.[26]	po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska
Piwniczna-Zdrój	tak	miasto	zmiana nazwy w 1998 r. z Piwniczna[23]	–
Polanica-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Połczyn-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Przerzeczyn-Zdrój	tak	wieś	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Rabka-Zdrój	tak	miasto	zmiana nazwy w 2000 r. z Rabka[27]	–
Rymanów-Zdrój	tak	wieś	ustalenie nazwy nowej miejscowości, pod miastem Rymanów	–
Solec-Zdrój	tak	wieś	zmiana nazwy w 1974 r. z Solec[28]	–
Szczawno-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Świeradów-Zdrój	tak	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]	–
Trzcińsko-Zdrój	nie	miasto	nazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[12]	po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska
Wieniec-Zdrój	tak	osada	ustalenie nazwy nowej miejscowości, w pobliżu wsi Wieniec	–
Wysowa-Zdrój	tak	wieś	zmiana nazwy w 2003 r. z Wysowa[29]	–
Żegiestów-Zdrój	tak	osada, część wsi Żegiestów	ustalenie nazwy nowej miejscowości, jako części wsi Żegiestów	–

Nazwy potoczne

• Brzozów-Zdrój → zakład zdrojowy w Brzozowie

Pisane bez łącznika

• Biały Zdrój (powiat drawski)
• Biały Zdrój (powiat świdwiński)
• Stary Zdrój
• Zimny Zdrój

Zobacz też

• Lista uzdrowisk w Polsce
• Miasta w Polsce
• Nazwy miejscowości z łącznikiem
• Powszechne błędy językowe. Błędy logiczne i gramatyczne

Uwagi

1. Rozporządzenie tworzące zawiera dwie pisownie: Jastrzębie Zdrój w § 1. pkt 81., a w § 2. Jastrzębie–Zdrój.
2. W 1946 r. Swieradów Zdrój → błąd druku poprawiony w późniejszym sprostowaniu.