Następstwo czasów

Następstwo czasów (ang. sequence of tenses, łac. consecutio temporum) – w wielu językach zależność między czasami użytymi w zdaniu podrzędnym i nadrzędnym. Użycie określonego czasu w zdaniu nadrzędnym wymusza użycie określonego czasu w zdaniu podrzędnym, w zależności od stosunku czasu zaistnienia czynności w zdaniu podrzędnym do czasu zaistnienia innej czynności w zdaniu nadrzędnym. Często pojawia się w mowie zależnej.

Język polski

Następstwo czasów nie występuje w języku polskim, jednak użycie czasu zaprzeszłego jest możliwe, np. Zanim wyszedł z domu, zjadł (był) śniadanie^[1].

Język angielski

Gdy zdanie nadrzędne występuje w jednym z czasów teraźniejszych (present simple, present continuous, present perfect), czynności zdania podrzędnego zachowują swoje naturalne czasy^[2]:

He claims that his party will overcome in this election – On twierdzi, że jego partia wygra te wybory.

Joe has asked if we shall eat out tonight – Joe zapytała, czy będziemy dziś wieczorem jeść na mieście.

Gdy zdanie nadrzędne występuje w czasie przeszłym, czynności w zdaniu podrzędnym zmieniają czas gramatyczny zgodnie z podanym w tabeli:

	Czynność uprzednia	Czynność równoczesna	Czynność przyszła
Zdanie nadrzędne w czasie teraźniejszym	Past simple, Past continuous	Present simple, Present perfect	Future
Zdanie nadrzędne w czasie przeszłym	Past perfect, Past perfect continuous	Past simple, Past continuous	Future in the past

Język szwedzki

Gdy zdanie nadrzędne występuje w czasie teraźniejszym (presens), czynności zdania podrzędnego zachowują swoje naturalne czasy, czyli perfect, imperfect bądź którąś z form czasu przyszłego^[3]:

Kalle är pigg eftersom han har sovit hela dagen – Kalle jest rześki, gdyż spał całą noc.

Anita hängt kappan i rummet och hon ska ringa till sin sambo – Anita wiesza płaszcz w pokoju i zaraz będzie dzwonić do swego konkubenta.

Gdy czynność zdania nadrzędnego występuje w czasie przeszłym, w zdaniu podrzędnym pojawiają się następujące czasy:

• dla czynności uprzedniej pluskvamperfekt,
• dla czynności równoległej czas przeszły,
• dla czynności przyszłej czas futurum preteritum^[4].

Zależność przedstawia poniższa tabela:

	Czynność uprzednia	Czynność równoczesna	Czynność przyszła
Zdanie nadrzędne w czasie teraźniejszym	Preteritum	Presens	Futur
Zdanie nadrzędne w czasie przeszłym	Plusqvamperfekt	Preteritum	Futur preteritum

Igår morse var kalle på dåligt humör eftersom han skulle städa – Wczoraj Kalle był w złym humorze, gdyż miał sprzątać.

Łacina

Zobacz też: Tryb łączący w języku łacińskim#Następstwo czasów.

W zdaniach złożonych i mowie zależnej ważne jest zrozumienie następstwa czasów. Czasy można podzielić na dwie grupy: czasy główne i czasy historyczne.

Zasada następstwa czasów działa w większości zdań złożonych: zdaniach dopełnieniowych, okolicznikowych czasu i celu, a także zdania pytające zależne.

	Zdanie główne	Zdanie podrzędne (czynność)
Czasy główne	teraźniejszy przyszły I przyszły II	równoczesna: tryb przypuszczający czasu teraźniejszego wcześniejsza: tryb przypuszczający czasu przeszłego dokonanego późniejsza: PFA + sim, sis, ...
Czasy historyczne	przeszły niedokonany przeszły dokonany zaprzeszły	równoczesna: tryb przypuszczający czasu przeszłego niedokonanego wcześniejsza: tryb przypuszczający czasu zaprzeszłego późniejsza: PFA + essem, esses, ...

W zdaniu złożonym, które stosuje się do zasady następstwa czasów, grupa czasów musi się zgadzać, tzn. albo oba czasowniki (w zdaniu nadrzędnym i podrzędnym) są w czasie głównym, albo oba są w czasie historycznym. Możliwe są następujące kombinacje:

1. Następstwo czasów głównych

• teraźniejszy – teraźniejszy: zdanie podrzędne opisuje czynność równoczesną lub uprzednią:

Rogant cur nobiscum possis non ire.

Pytają, czemu nie możesz pójść z nami

Nunc scio quid sit amor. (Virgilius)

Teraz wiem, czym jest miłość.

Videamus uter plus scribere possit. (Horatius)

Zobaczmy, który potrafi napisać więcej.

• przyszły – teraźniejszy: zdanie podrzędne opisuje czynność późniejszą:

Incipiam exponere unde natura omnes res creet. (Lucretius)

Zacznę tłumaczyć skąd natura tworzy wszystkie rzeczy.

• teraźniejszy – przeszły dokonany: zdanie podrzędne opisuje czynność późniejszą:

Ceteri expellantur ne viderint ipsum.

Inni są odsuwani, aby nie widzieli tego samego.

• przyszły – przeszły dokonany: zdanie podrzędne opisuje czynność późniejszą:

Videbit quanta vis verborum eorum fuerit.

Zobaczy, jak wielką moc miały ich słowa.

1. Następstwo czasów historycznych

• przeszły niedokonany – przeszły niedokonany:

Multi dubitabant quid optimum esset. (Cicero)

Wielu wątpiło, co było najlepsze.

• przeszły niedokonany – zaprzeszły:

Rogabat denique cur umquam fugissent. (Horatius)

Zapytał wreszcie, czemu w ogóle (byli) uciekli.

• przeszły dokonany – przeszły niedokonany: zdanie podrzędne opisuje czynność równoczesną:

Nescivimus cur acriter diceret.

Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro.

• przeszły dokonany – zaprzeszły: zdanie podrzędne opisuje czynność uprzednią:

Rogavit ubi discipulus hoc didicisset.

Zapytał, gdzie studenci się tego (byli) nauczyli.

Przypisy

1. Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową, s. 123-124.
2. A. Thompson, A. Martinet: A Practical English Grammar. Oxford University Press, 2003, s. 195. ISBN 0-19-431342-5.
3. Cecilia Fasth, Anita Kannermark: Form i fokus, del A. Sztokholm: Folkuniversitetets förlag, 1996, s. 89. ISBN 978-91-7434-397-7.
4. Cecilia Fasth, Anita Kannermark: Form i fokus, del A. Sztokholm: Folkuniversitetets förlag, 1996, s. 92. ISBN 978-91-7434-397-7.

Kontrola autorytatywna (zasada stworzona przez człowieka):

• NKC: ph426667

Encyklopedie internetowe:

• DSDE: consecutio_temporum