Odznaka Nagrody Państwowej

Odznaka Nagrody Państwowej – odznaka dla osób nagrodzonych „Państwową nagrodą za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki”, nadawana w czasach PRL^[1] i III RP (do roku 1992).

Odznaka Nagrody Państwowej

Awers odznaki I stopnia, wz. 1953
Rewers odznaki, wz. 1953
Ustanowiono	15 kwietnia 1953
Wycofano	23 marca 1992
Święto	Święto Odrodzenia Polski
Dewiza	NAUKA SZTUKA TECHNIKA PRL
Wielkość	∅ 23 mm
Kruszec	metal złocony, srebrzony lub patynowany na brązowo
Wydano	325 (indywidualnych)

Nagrody Państwowe

30 czerwca 1949 ustanowiono Państwowe Nagrody Naukowe dając wyraz szczególnej opieki państwa nad twórczością naukową, celem uczczenia wybitnych osiągnięć i zasług w dziele rozwoju nauki polskiej, które podzielono na dwa stopnie i wręczano corocznie 22 lipca (Święto Odrodzenia Polski). Nagrody przyznawane były za całokształt pracy naukowej, bądź też na najwybitniejsze dzieło wykonane (pracę opublikowaną) w ciągu trzech lat poprzedzających datę przyznania nagrody, w dziedzinie nauk technicznych, lekarskich, matematycznych, przyrodniczych, rolniczych, humanistycznych, prawno-ekonomicznych i społecznych. Istniała możliwość przyznania nagrody za prace wykonane zespołowo. Przyznawaniem nagród zajmowały się Komisje Państwowych Nagród Naukowych, a zatwierdzał je Komitet Ministrów do Spraw Kultury, który corocznie powoływał trzy pięcioosobowe Komisje Państwowych Nagród Naukowych: dla nauk technicznych; dla nauk lekarskich, matematycznych, przyrodniczych i rolniczych; dla nauk humanistycznych, prawno-ekonomicznych i społecznych^[2].

30 czerwca 1950 ustanowiono Państwowe Nagrody Artystyczne^[3], które również podzielono na trzy stopnie przyznawane w działach: literatury, plastyki, muzyki, teatru, kinematografii i architektury^[4].

10 marca 1951 obie nagrody zostały zlikwidowane, a w ich miejsce ustanowiono Państwowe nagrody za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki^[3], a oddzielną uchwałą z tego samego dnia określono skład i sposób działania Komitetu Państwowych Nagród^[5].

Oddzielna uchwała z 15 kwietnia 1953 ustaliła wygląd odznaki i dyplomu^[6], a uchwała z 4 kwietnia 1953 uzupełniła poprzednią uchwałę z 1951 o te ustalenia^[7]. Wraz z samą nagrodą pieniężną wręczano dyplom nagrody i odznakę (noszoną na lewej piersi), którą podzielono na trzy stopnie:

• Złota Odznaka dla Odznaczonych Nagrodą Państwową I stopnia,
• Srebrna Odznaka dla Odznaczonych Nagrodą Państwową II stopnia,
• Brązowa Odznaka dla Odznaczonych Nagrodą Państwową III stopnia^[1].

11 czerwca 1955 dokonano reformy nagród. Odtąd przyznawane były co dwa lata, a Komitet Nagród Państwowych podzielono na prezydium i dwa podkomitety: Podkomitet Nauki i Postępu Technicznego (podzielony na 8 sekcji: nauki społeczne; nauki biologiczne; nauki matematyczno-fizyczne; nauki techniczne; przemysł ciężki; przemysł lekki, transport, łączność i budownictwo; rolnictwo i leśnictwo) oraz Podkomitet Literatury i Sztuki (podzielony na 6 sekcji: literatura; plastyka; muzyka; teatr; film; architektura). W dziedzinie nauki i postępu technicznego przyznawano nagrody I, II i III stopnia, a w dziedzinie literatury i sztuki przyznawano nagrody I i II stopnia oraz wyróżnienie. Wysokość nagród ustalono na: 25 tys. zł dla I st., 20 tys. zł dla II st. oraz 10 tys. zł dla III st. oraz wyróżnienia^[8][9].

Kolejna reforma zlikwidowała oba podkomitety, ustalając skład komitetu na prezydium i trzynaście sekcji (11 sekcji z dziedziny nauki i techniki oraz 2 sekcje z dziedziny kultury i sztuki), a kadencje członków komitetu ustalono na 4 lata. Ustalono nowy podział nagrody na dwa stopnie, przyznawane osobom indywidualnym lub zespołom. Odznaczeni otrzymywali odznakę, dyplom i premię pieniężną^[10].

Szczegółowe wytyczne dotyczące zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w 1964 ustalono 5 lutego tego roku^[11]

Uchwała została zmieniona 14 kwietnia 1965: zwiększono liczbę sekcji do 14 (12 sekcji z dziedziny nauki i techniki oraz 2 sekcje z dziedziny kultury i sztuki), a także doprecyzowano które instytucje i organizacje mogły wnioskować o nagrody za pośrednictwem organów nadrzędnych (PAN, CRZZ, NOT, naczelne i centralne organy administracji państwowej, prezydia rad narodowych szczebla wojewódzkiego)^[12].

Nagroda zespołowa II stopnia przyznana Władysławowi Zembatemu

Szczegółowe wytyczne dotyczące zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w 1966 ustalono 5 lutego 1965^[13]. Podobne wytyczne na 1968 ustalono 17 kwietnia 1967^[14].

Reforma z 11 listopada 1975 uchwaliła m.in., że ustaleniem ilości sekcji specjalistycznych zajmowało się Prezydium Komitetu Nagród Państwowych, nagroda w każdym stopniu mogła być przyznana tylko raz, a nagroda zespołowa mogła być przyznana tylko zespołom nie przekraczającym 12 członków^[15]

Uchwała z 25 czerwca 1979 dodała nową kategorię nagród specjalnych, przyznawanych za wybitne osiągnięcia związane z rozwojem gospodarki narodowej, które odznaczały się wykorzystaniem najnowszych zdobyczy nauki, techniki i metod organizacji oraz uzyskały wybitnie pozytywną ocenę społeczną. Laureatom również wręczano dyplom, odznakę i premię pieniężną^[16].

W 1982 nagrody nie zostały przyznane, a wnioski przeniesiono na rok 1984^[17]. Niewielkie zmiany zostały wprowadzone uchwałą z 12 grudnia 1983, m.in. ustalono wynagrodzenie dla członków komitetu (200 zł) i przewodniczącego (250 zł), a także zwrot kosztów podróży na posiedzenie komitetu^[18].

Nowa ustawa w sprawie zakresu działania komitetu zniosła poprzednią uchwałę nr 210 z 1975, pozostawiając cześć artykułów w mocy i dokonując kilku niewielkich zmian^[19].

Nagrody nie zostały przyznane w 1990, a wnioski przeniesiono na rok 1992^[20], lecz nowa uchwała z 12 marca 1992 całkowicie zniosła Komitet Nagród Państwowych (tym samym możliwość przyznawania nagród). Uchwała weszła w życie od 23 marca 1992^[21].

Wygląd odznaki

Odznaka według wzoru z 1953 roku wyobrażała gwiazdę ośmiopromienną o średnicy 23 mm. Każdy promień gwiazdy tworzył trójząbkowy kwiat o kształcie lilii, pokryty białą emalią. Lilie połączone były metalem w kształcie liścia koniczyny w kolorze złocistym, srebrzystym lub patynowany na brązowo (w zależności od stopnia). Ramiona i promienie gwiazdy wiązały koło, wznoszące się nad poziom promieni, w otoku którego na czerwonej emalii umieszczony był napis literami złoconymi „NAGRODA PAŃSTWOWA I”, „NAGRODA PAŃSTWOWA II” lub „NAGRODA PAŃSTWOWA III” (w zal. od st.). W środku na czerwonej emalii nałożony był orzeł biały. Na odwrotnej stronie odznaki w środku na czerwonej emalii umieszczony był złocony monogram „PRL”, a w otoku koła na czerwonej emalii napis literami złoconymi „NAUKA – SZTUKA – TECHNIKA”. Odznaka tłoczona była w metalu złoconym, srebrzonym lub brązowionym (w zal. od st.) i zawieszona na złoconej, srebrzonej lub brązowionej (w zal. od st.) przywieszce (klamrze) w kształcie wąskiego prostokąta z wytłoczonymi liśćmi laurowymi na jednej stronie^[6].

Odznaczeni

Łącznie w latach 1950–1992 odznaczono indywidualnie 325 osób, w tym I st. – 101 osób, II st. – 157 osób, III st. – 67 osób^[1].

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej.

Zobacz też

• Państwowa Nagroda Literacka

Przypisy

1. Stefan Oberleitner: Polskie ordery odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. T. II (PRL). Zielona Góra: Kanion, 1999, s. 91-92.
2. Uchwała Komitetu Ministrów do Spraw Kultury z dnia 30 czerwca 1949 r. w sprawie Państwowych Nagród Naukowych (M.P. z 1949 r. nr 46, poz. 621)
3. Uchwała nr 192 Rady Ministrów z dnia 10 marca 1951 r. w sprawie ustanowienia państwowych nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki oraz trybu ich przyznawania (M.P. z 1951 r. nr 51, poz. 675)
4. Za zasługi w tworzeniu kultury i sztuki 53 Nagrody Artystyczne. Uchwała Prezydium Rządu. „Życie Radomskie”. Nr 209 (2069), s. 1-2, 1 sierpnia 1950.
5. Uchwała nr 194 Rady Ministrów z dnia 10 marca 1951 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Państwowych Nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki (M.P. z 1951 r. nr 51, poz. 676)
6. Zarządzenie nr 51 Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 1953 r. w sprawie odznak i dyplomu dla nagrodzonych państwowymi nagrodami za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki (M.P. z 1953 r. nr 46, poz. 539)
7. Uchwała nr 248 Rady Ministrów z dnia 4 kwietnia 1953 r. o uzupełnieniu uchwały z dnia 10 marca 1951 r. w sprawie ustanowienia państwowych nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki oraz trybu ich przyznawania (M.P. z 1953 r. nr 37, poz. 463)
8. Uchwała nr 431 Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1955 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki (M.P. z 1955 r. nr 57, poz. 703)
9. Uchwała nr 432 Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1955 r. w sprawie powołania Prezydium Komitetu Nagród Państwowych oraz Prezydium Podkomitetu Nauki i Postępu Technicznego i Podkomitetu Literatury i Sztuki
10. Uchwała nr 410 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1963 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki (M.P. z 1964 r. nr 1, poz. 1)
11. Obwieszczenie Przewodniczącego Komitetu Nagród Państwowych z dnia 5 lutego 1964 r. w sprawie zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki w 1964 r. (M.P. z 1964 r. nr 11, poz. 50)
12. Uchwała nr 80 Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 1965 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki (M.P. z 1965 r. nr 21, poz. 96)
13. Wytyczne Prezydium Komitetu Nagród Państwowych z dnia 16 kwietnia 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki w 1966 r. (M.P. z 1965 r. nr 21, poz. 100)
14. Wytyczne Prezydium Komitetu Nagród Państwowych z dnia 17 kwietnia 1967 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki w 1968 r. (M.P. z 1967 r. nr 23, poz. 108)
15. Uchwała nr 210 Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1975 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1975 r. nr 38, poz. 224)
16. Uchwała nr 92 Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 1979 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1979 r. nr 17, poz. 103)
17. Uchwała nr 141 Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1982 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1982 r. nr 17, poz. 141)
18. Uchwała nr 179 Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1983 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1983 r. Nr 42, poz. 238)
19. Uchwała nr 211 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1985 r. w sprawie zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1985 r. nr 43, poz. 282)
20. Uchwała nr 18 Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie nagród państwowych w 1990 r. (M.P. z 1990 r. nr 3, poz. 21}
21. Uchwała nr 21 Rady Ministrów z dnia 12 marca 1992 r. w sprawie zniesienia Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1992 r. nr 9, poz. 62)

Linki zewnętrzne

• Ordery i odznaczenia polskie – Polska Rzeczpospolita Ludowa: Tablica nr 46 – zdjęcie Złotej i Srebrnej Odznaki Nagrody Państwowej (nr 16 i 17)