Monitoring jakości wód

Monitoring jakości wód – systematyczne pomiary, oceny i prognozy stanu środowiska wodnego. W Polsce monitoring jakości wód jest jednym z podsystemów Państwowego Monitoringu Środowiska. Celem monitoringu jest ustalenie stanu jakościowego wód, a przez to podstaw do podejmowania działań na rzecz jej poprawy w razie potrzeby. Jest to podstawa ochrony wód, zwłaszcza ochrony przed zanieczyszczeniem, zarówno zanieczyszczeniem prowadzącym do eutrofizacji, głównie pochodzącym z sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa (zanieczyszczenia biogenne), jak i zanieczyszczeniem przemysłowym. Ponieważ ocena stanu wód powierzchniowych wykorzystywana jest do zintegrowanego zarządzania wodami, monitoring wód dotyczy wód powierzchniowych i podziemnych.

Biomonitoring ichtiofauny – jednego z elementów biologicznych stanu ekologicznego wód

Piezometr do monitoringu wód podziemnych

W Polsce programy monitoringu środowiska są ustalane na trzyletnie okresy.

Rodzaje monitoringu

Monitoring wód, zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej, dzieli się na cztery rodzaje różniące się zakresem i częstotliwością badań:

• monitoring diagnostyczny
• monitoring operacyjny
• monitoring badawczy
• monitoring obszarów chronionych (w Polsce do 2011 r. prowadzony w ramach monitoringu operacyjnego).

Monitoring diagnostyczny wód powierzchniowych prowadzi się w celu:

• ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych
• określenia rodzajów oraz oszacowania wielkości znacznych oddziaływań wynikających z działalności człowieka
• zaprojektowania przyszłych programów monitoringu
• dokonania oceny długoterminowych zmian stanu wód – naturalnych i antropogenicznych.

Monitoring operacyjny prowadzi w celu:

• ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych, które zostały określone jako zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych
• dokonania oceny zmian stanu wód powierzchniowych wynikających z programów, które zostały przyjęte dla poprawy jakości wód
• obserwacji przepływu wód.

Monitoring badawczy prowadzi się w celu:

• wyjaśnienia przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych określonych dla danej jednolitej części wód powierzchniowych, jeżeli wyjaśnienie tych przyczyn jest niemożliwe na podstawie danych oraz informacji uzyskanych w wyniku pomiarów i badań prowadzonych w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego
• wyjaśnienia przyczyn niespełnienia celów środowiskowych przez daną jednolitą część wód powierzchniowych, jeżeli z monitoringu diagnostycznego wynika, że cele środowiskowe wyznaczone dla danej jednolitej części wód powierzchniowych nie zostaną osiągnięte, i gdy nie rozpoczęto realizacji monitoringu operacyjnego dla tej jednolitej części wód powierzchniowych
• określenia wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia
• ustalenia przyczyn wyraźnych rozbieżności między wynikami oceny stanu ekologicznego na podstawie biologicznych i fizykochemicznych elementów jakości.

Monitoring obszarów chronionych prowadzi się w celu takim jak diagnostyczny i operacyjny na obszarach chronionych (np. w ujęciach wody pitnej, na obszarach Natura 2000), m.in.:

• ustalenia stanu tych wód powierzchniowych
• ustalenia stopnia spełniania wymogów, jakie są dodatkowo wymagane dla wód tych obszarów
• oceny wpływu znaczących oddziaływań i skuteczności działań mających na celu powstrzymanie tych oddziaływań.

Monitoring wód podziemnych dzieli się na monitoring ich stanu chemicznego i ilościowego. Rodzaje monitoringu wód podziemnych są analogiczne do rodzajów monitoringu wód powierzchniowych.

Służby monitoringowe

Zasadniczą część monitoringu wód wykonują wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Do nich należy badanie elementów biologicznych, fizyczno-chemicznych i chemicznych wód powierzchniowych. Elementy hydromorfologiczne bada państwowa służba hydrologiczno-meteorologiczna (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej), monitoring wód podziemnych zaś prowadzi państwowa służba hydrogeologiczna (Państwowy Instytut Geologiczny). Służby te mogą w niektórych przypadkach ze sobą współpracować, np. wojewódzki inspektorat ochrony środowiska może wykonywać uzupełniające badania parametrów fizyczno-chemicznych wód podziemnych. Organem centralnym zarządzającym monitoringiem wód jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska (Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska), a dane z monitoringu wykorzystywane są przede wszystkim przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Wody w kąpieliskach są również przedmiotem zainteresowania Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Podstawy prawne

Zarys prawny monitoringu wód przedstawiony jest w artykule 8 i załączniku V Ramowej Dyrektywy Wodnej. Poświęcony jest mu dział VII rozdziału 4 ustawy Prawo wodne i rozporządzenie ministra środowiska w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych.

Bibliografia

• Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2000-12-22. [dostęp 2011-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-25)]. (pol.).
• Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2001 r. nr 115, poz. 1229) (uchylona)
• Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2022 r. poz. 2625)
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. z 2009 r. nr 81, poz. 685) (uchylone)
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. z 2011 r. nr 258, poz. 1550) (uznane za uchylone)
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1178) (uznane za uchylone)
• Państwowy Monitoring Środowiska » Czym jest PMŚ?. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2011-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-14)]. (pol.).