Matka Boża Gromniczna (tytuł)

Matka Boża Gromniczna, również Matka Boska Gromniczna – w Kościele katolickim jeden z tytułów Maryi, który wywodzi się z Teneryfy (Wyspy Kanaryjskie, Hiszpania)^[1]. Tytuł powszechnie znany w Hiszpanii, Ameryce Łacińskiej, Filipinach oraz w Polsce^[2], celebrowany 2 lutego w święto Ofiarowania Pańskiego, nazywane także świętem Matki Bożej Gromnicznej (dawniej – Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny). Etymologia tytułu wywodzi się od dużej świecy – gromnicy, której używano w Kościele od V w. podczas celebracji tego święta jako symbolu Jezusa – światłości świata^[3].

„Matka Boża Gromniczna pośród Guanczów” obraz z XVIII w.

Powszechny i wywyższony w Kościele katolickim^[4] wizerunek Matki Bożej Gromnicznej przedstawia Maryję z Dzieciątkiem Jezus na ręku i gromnicą w drugiej ręce, w kanaryjskim pierwowzorze postać klasyfikowana jest jako Czarna Madonna, w Ameryce Łacińskiej często spotykane są jednak wersje przedstawiające jasną karnację^[5].

Matka Boża Gromniczna jest patronką Wysp Kanaryjskich oraz kilku miast na świecie^[6]. Jej wstawiennictwu przypisuje się wiele łask i cudów^[7][8]. Sanktuarium Matki Bożej Gromnicznej wraz z historyczną figurą – Bazylika i Królewskie Sanktuarium Maryjne Matki Bożej Gromnicznej^[9], znajduje się w pobliżu jej znalezienia, na Teneryfie^[10].

Nazwa miejscowości w której znajduje się świątynia – Candelaria (z hiszp. „gromniczno”), powstała od postaci Matki Boskiej Gromnicznej^[11][12].

Historia figury i wizerunku Matki Bożej Gromnicznej

W roku 1392 dwaj rodowici mieszkańcy Teneryfy napotkali na brzegu wyrzuconą przez ocean drewnianą figurę Matki Boskiej z gromnicą. Poprosili o pomoc w jej przeniesieniu miejscowego króla Guanczów, następnie figurę ustawiono w grocie. Opowieść mówi o cudownym uleczeniu ran u osób, które dotykały figury. Guanczowie uznali świętość postaci, co traktuje się jako przełomowy moment w chrystianizacji Wysp Kanaryjskich i początek kultu Matki Bożej Gromnicznej na świecie^[1][11].

„Matka Boza Gromniczna” patronka Alangasí, Ekwador

W XV w. z Wysp Kanaryjskich kult wizerunku wraz z hiszpańską konkwistą przeniósł się na kontynent amerykański (medalion z Matką Bożą Gromniczną nosił m.in. Hernán Cortés). W krajach Ameryki Łacińskiej ta postać Maryi jest drugą najbardziej znaną, po Matce Bożej z Guadelupe^[6].

W Polsce postać Matki Bożej z dzieciątkiem i gromnicą nie stała się rozpoznawalnym przedmiotem kultu ani elementem ikonografii sakralnej^[11], choć istnieje kilka niewielkich parafii pod takim wezwaniem. W okresie przedwojennym pojawiły się natomiast opowieści i wiersze (Kazimiera Iłłakowiczówna^[13], Józef Strug^[14], Marian Gawalewicz^[15]) oraz ilustracje (Piotr Stachiewicz^[16], Wojciech Grabowski^[17]) łączące Matkę Bożą Gromniczną z polskim folklorem, legendami i tradycją przedchrześcijańską (postać Maryi wzorowana na Dziewannie z wilkami)^[18]. Choć prace te nie mają waloru religijnego, spotykane są w wielu publikacjach dotyczących święta Ofiarowania Pańskiego^[11].

Słaba znajomość historii i religijnego wizerunku Matki Bożej Gromnicznej w Polsce^[11] wynika prawdopodobnie z niewielkiego przenikania elementów kultury iberyjskiej do Polski, podobnie nieznany a dopiero w XXI w. rozpoznawalny stał się w Polsce wizerunek Matki Bożej z Gudelupe^[19]. Ponieważ polski wizerunek Matki Bożej Gromnicznej z wilkiem lub wilkami odnosi się jedynie do tradycji przedchrześcijańskiej i legend ludowych, nie jest on celebrowany w miejscach kultu religijnego a obchody 2 lutego skupione są na Ofiarowaniu Pańskim, choć nazwa „gromnicznej” jest powszechnie używana w Polsce. W krajach hiszpańskojęzycznych dzień ten oficjalnie związany jest z kultem Matki Bożej Gromnicznej i celebracją różnych wersji figur takiej postaci. W polskich artykułach dotyczących święta Ofiarowania Pańskiego spotkać można postulat przyjęcia oficjalnego tytułu i postaci Matki Bożej Gromnicznej także w Polsce^[9].

45 metrowy monument „Matka Boża Gromniczna” Boliwia

Błędne tłumaczenia tytułu de la Candelaria

W polskich publikacjach dotyczących bazyliki, iberyjskiego pochodzenia i kultu wizerunku, używa się wprawdzie tytułu Matki Bożej Gromnicznej, ale często też spotkać można błędne tłumaczenia, gdzie zamiast „gromniczna” widnieje „z Candelarii”. Fraza de la Candelaria w języku hiszpańskim nie oznacza nazwy miejscowości pochodzenia, ale przymiotnik „od świecy”^[12]. Słowo „candelaria” wg Słownika Królewskiego odnosi się przede wszystkim do święta Ofiarowania Pańskiego^[20]. Tytuł Nuestra Señora de la Candelaria lub Virgen Candelaria nosi wiele rzeźb, obrazów i świątyń poza Candelarią i przedstawiają różne wersje Maryi ze świecą, inne niż kanaryjska^[9].

Zobacz też

• Matka Boża z Candelarii