Maślanka ceglasta

Maślanka ceglasta (Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm) – gatunek grzybów z rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae). We wcześniejszych klasyfikacjach zaliczany był do rodzaju Psilocybe jako łysiczka ceglasta (Psilocybe lateritia)^[1].

Maślanka ceglasta

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pierścieniakowate
Rodzaj	maślanka
Gatunek	maślanka ceglasta
Nazwa systematyczna
Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm Führ. Pilzk. (Zerbst): 72 (1871)

Blaszki młodego owocnika

Blaszki starszego owocnika

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hypholoma, Strophariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1774 r. Jacob Christian Schaeffer nadając mu nazwę Agaricus lateritius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. Paul Kummer^[1].

Niektóre synonimy naukowe^[2]:

• Agaricus carneolus Batsch
• Agaricus lateritius Schaeff.
• Agaricus lateritius var. pomposus (Bolton) Pers.
• Agaricus pomposus Schumach.
• Agaricus pomposus Bolton
• Agaricus sublateritius Schaeff.
• Agaricus sublateritius var. schaefferi Berk. & Broome
• Agaricus sublateritius var. squamosus Cooke
• Cortinarius schaefferi (Berk. & Broome) Rob. Henry
• Deconica squamosa Cooke
• Dryophila sublateritia (Schaeff.) Quél.
• Geophila sublateritia (Schaeff.) Quél.
• Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm. var. lateritium
• Hypholoma lateritium var. pomposum (Bolton) P. Roux & Guy Garcia
• Hypholoma sublateritium (Schaeff.) Quél.
• Hypholoma sublateritium f. pomposum (Bolton) Massee
• Hypholoma sublateritium f. vulgaris Massee
• Hypholoma sublateritium var. pomposum (Bolton) Rea
• Hypholoma sublateritium var. schaefferi (Berk. & Broome) Sacc.
• Hypholoma sublateritium var. squamosum (Cooke) Sacc.
• Naematoloma sublateritium (Schaeff.) P. Karst.
• Pratella lateritia (Schaeff.) Gray
• Psilocybe lateritia (Schaeff.) Noordel.

Nazwę polską nadał Stanisław Chełchowski w 1898 r. Pozycja taksonomiczna tego gatunku nie jest jasna. W Index Fungorum rodzaj Hypholoma jest opisany jako synonim rodzaju Psilocybe, jednak dla niektórych gatunków (w tym dla maślanki ceglastej) zachowana została nazwa rodzajowa Hypholoma. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłki ceglaste, opieńki olszowe gorzkie, bedłka ceglasta, ostrzępka ceglastawa, płomiennica rozpostarta, a Władysław Wojewoda w 2003 zaproponował nazwę łysiczka ceglasta^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 3–9 cm, za młodu półkulisty, potem łukowaty, na koniec płaski. Jest mięsisty, gładki i nagi. Podczas wilgotnej pogody lepki. Środek kapelusza ma kolor ceglastoczerwony, brzegi żółtopomarańczowy. Przy brzegach występują włóknisto-łuseczkowate, białożółtawe resztki osłony^[4].

Blaszki

Gęste, początkowo koloru żółtego, potem oliwkowobrązowego, czekoladowego lub oliwkowoczarnego^[4].

Trzon

Wysokość 2–4 cm, grubość 1,5–3 mm, walcowaty, z zanikającym wcześnie pierścieniem^[4]. Jest włóknisty, górą bladożółty, na dole brunatny^[5].

Miąższ

Żółtawy, lekko gorzki, bez zapachu^[5].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników fioletowo-brązowe. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, cienkościenne o rozmiarach 6–7 × 3–4 μm. Pod wpływem KOH barwią się na żółtawo. Licznie występują wrzecionowate, ostro zakończone pleurocystydy o rozmiarach 40 × 10 μm. Wrzecionowato wybrzuszone lub cylindryczne, szkliste i cienkościenne cheilocystydy o półokrągłych szczytach mają rozmiar 35 × 8 μm^[6].

Występowanie i siedlisko

Opisano występowanie tego gatunku w Europie, wschodnich regionach Ameryki Północnej oraz w Japonii^[7]. W Europie Środkowej jest pospolity^[8], w Polsce bardzo pospolity^[3].

Rośnie zazwyczaj kępkami na próchniejących pniakach lub pniach drzew liściastych, rzadziej iglastych^[8]. Czasami występuje także na ściółce drzew liściastych^[4].

Znaczenie

Saprotrof^[3]. Jest niejadalny z powodu gorzkiego smaku^[9]. W medycynie ludowej był stosowany przy dolegliwościach reumatycznych, jednak jego działanie lecznicze nie zostało naukowo potwierdzone^[8].

Gatunki podobne

• maślanka łagodna (Hypholoma capnoides). Jest jadalna, ma blaszki koloru makowoniebieskiego i występuje na drewnie drzew iglastych^[4].
• maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) nie ma ceglastowybarwionego kapelusza, blaszki ma brudnozielonkawe, jest drobniejsza i bardziej gorzka^[4].