Lucas Cranach starszy (ur. 1472 w Kronach, zm. 16 października 1553 w Weimarze) – niemiecki malarz i grafik epoki renesansu, ojciec malarzy Lucasa Cranacha młodszego i Hansa.
Życiorys
Wczesne lata i pobyt w Wiedniu
Lucas Cranach uczył się rysować od swojego ojca jeszcze jako dziecko. Jego nazwisko brzmiało Suender, Sunder, Sonder lub Müller[1]. Później przyjął nazwisko od miejsca swych urodzin. Przed 1500 rokiem udał się w podróż przez południowe Niemcy w górę Dunaju, aż dotarł do Wiednia[2], gdzie przebywał w latach 1501–1504. Gościł w kręgach humanistycznych. W tym czasie jego styl był zbliżony do malarstwa Albrechta Dürera i mistrzów tworzących tzw. szkołę naddunajską, której cechy szybko pojawiły się we wczesnych obrazach Cranacha takich jak Odpoczynek w drodze do Egiptu, dwóch wersjach Ukrzyżowania (w zbiorach monachijskiej Starej Pinakoteki i wiedeńskiego Kunsthistorishes Museum) oraz portretach Johannesa i Anny Cuspinianów. Równorzędnym elementem kompozycji, wraz z określonym przedstawieniem, był malowniczy i rozległy krajobraz oparty na wnikliwych obserwacjach natury.
Pobyt w Wittenberdze i lata świetności
W roku 1505 zamieszkał w Wittenberdze i został nadwornym malarzem księcia-elektora Fryderyka Mądrego. W 1508 roku książę nadal Cranachowi herb ze skrzydlatym wężem. W tym samym roku na zlecenie tegoż księcia artysta wyjechał do Niderlandów. W następnym roku Cranach otrzymał z rąk elektora tytuł szlachecki. Tym samym artysta stał się nadwornym portrecistą wielu saskich notabli, a także przedstawicieli lokalnego Kościoła, z arcybiskupem Moguncji i Halle Albrechtem Brandenburskim na czele. W roku 1510 Cranach ożenił się z Barbara Brengebier, córką burmistrza Goty. Przy Schloßstraße 1 w Wittenberdze wybudował swój dom, gdzie założył duży warsztat i pracownię artystyczną. Następne stał się ojcem Hansa i Lucasa (urodzili się w 1513? i w roku 1515) oraz Ursuli i Barbary (1517 i 1519). Obydwaj synowie zostali malarzami. W roku 1520 Cranach uzyskał przywilej aptekarski. W tym samym roku urodziła się jego córka Anna, jej ojcem chrzestnym został Marcin Luter, z którym artysta od dłuższego czasu utrzymywał przyjacielskie relacje, co poświadczają liczne portrety Lutra jeszcze jako katolickiego augustianina, a następnie jako reformatora. Od 1523 roku przez krótki czas Cranach prowadził drukarnie, później księgarnię. Na ślubie Marcina Lutra z Kathariną von Bora Cranach wraz z żona byli ich świadkami. Cranach był również ojcem chrzestnym pierwszego syna Lutra – Johannesa. Ponadto artysta zaprzyjaźnił się z innymi uczonymi przedstawicielami reformacji, wśród nich był Philipp Melanchton, który częstokroć był portretowany przez artystę, który przeszedł na luteranizm i poznawszy nowe doktryny artystyczne tworzył liczne obrazy, wprowadzając schematy ikonograficzne, oparte głównie na Piśmie Świętym. Dla katolickich zleceniodawców wykonywał wciąż obrazy oparte na dawnej tradycji ikonograficznej (m.in. wizerunki Marii i świętych), przy czym w jego malarstwie religijnym prym wiodły tematy biblijne. Od około roku 1525 zaczął częściej malować wspólnie z synami: Lucasem (m.in. współpraca przy malowidłach ołtarza głównego w kościele NMP) i Hansem, który za życia ojca zmarł w 1537 roku, w Bolonii. Trzy lata później zmarła jego żona Barbara. Cranach uchodził za jednego z najbardziej poważanych i najbogatszych mieszkańców Wittenbergi. Był wieloletnim członkiem Rady Miejskiej i trzykrotnie piastował urząd burmistrza. Wówczas służył takim elektorom jak Jan, Konstanty i Jan Fryderyk I Saksoński.
Pobyt w Weimarze i ostatnie lata życia
W 1547 roku u cesarza Karola V Cranach prosił o łaskę dla wziętego do niewoli elektora Jana Fryderyka. Z tego powodu odwiedził m.in. Innsbruck i Augsburg, gdzie miał się zetknąć z Tycjanem. W 1550 roku Cranach pojechał z księciem elektorem do Weimaru. Tam w roku 1553 zmarł w wieku 81 lat, jako autor ponad 400 dzieł. Po śmierci artysty, jego syn Lucas przejął pracownię i kontynuował twórczość ojca.
Twórczość i charakterystyka stylu artysty
Lucas Cranach starszy należy do głównych przedstawicieli niemieckiego Odrodzenia, jednakże często zmieniał swój styl w malarstwie, balansując między późnym gotykiem, renesansem a manieryzmem. Podczas pobytu w Bawarii i Austrii w swoim malarstwie preferował tradycję późnogotycką, przede wszystkim w malarstwie religijnym, natomiast portrety nacechowane są italianizującym realizmem, wszakże nieobce późnemu gotykowi, lecz poświadczające silny wpływ renesansu. Wówczas namalował takie obrazy jak: Święty Hieronim (1502), Ukrzyżowanie (1503), Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu (1504) oraz w liczne portrety tym podwójny Portret Johannesa i Anny Cuspinianów, nieznanego Uczonego oraz innych profesorów uniwersyteckich i wiedeńskich humanistów. Wykonany przez Albrechta Dürera rysunkowy portret Cranacha poświadcza znajomość obu artystów, Cranach pod wpływem Norymberczyka rozwinął swój styl malarski, a ponadto zaczął preferować grafikę, czego przykładem są drzeworyty przedstawiające Ukrzyżowanie.
W trwającym kilka dekad okresie wittenberskim Lucas Cranach starszy przeżywał swoją świetność pod każdym względem. Stworzył wielką pracownię, gdzie przy pomocy licznych współpracowników, a następnie swoich dwóch synów przyczynił się do obfitej produkcji malarskiej i graficznej. Znacznie poszerzył swoje horyzonty zarówno na polu treściowym i tematycznym, jak formalnym i stylistycznym, w wyniku czego styl Cranacha zawiera w sobie nie tylko inspiracje z gotyckiej spuścizny, lecz przede wszystkim ukształtował swego rodzaju odmianę renesansu w Rzeszy, ponadto wzbogacił styl przez inspiracje manieryzmem, głównie północnym. Uznanie wśród elit Saksonii i liczne zamówienia znanych osobistości uczyniły Cranacha czołowym portrecistą renesansu, z drugiej strony zaś nadmiar zamówień przyczynił się do niestabilności poziomu artystycznego, sporo dzieł ma charakter warsztatowy i odbiega od wysokiej jakości dzieł wykonanych przez samego mistrza. W portretach często balansował między studium postaci a szczegółowymi analizami materii, co poświadczają „jubilersko” malowane kostiumy portretowanych postaci, niekiedy szczegóły kostiumologiczne kontrastują z ogólnie zarysowaną fizjonomią postaci. Wpływ renesansu widoczny jest przez wzbogacenie w twórczości Cranacha zakresu tematycznego o wątki mitologiczne i alegoryczne. Postawa artysty wobec dziedzictwa antycznego była relatywna, ze względu na wybieranie określanych tematów, które były powielane w mniej, lub bardziej różnorodnych wariantach. Wybór tematu był częstokroć podyktowany preferencjami artysty, częstokroć malował akty kobiece, stąd głównymi mitologicznymi tematami i bohaterami w twórczości Cranacha były sąd Parysa oraz Nimfa przy fontannie, Lukrecja, Apollo i Diana, Wenus i Kupidyn kradnący miód. Niektóre z tematów m.in. wersje Lukrecji, Herkules i Omfale stanowiły dla Cranacha okazję do analizy kostiumologicznej. Specyficzny charakter mają wielopostaciowe obrazy o tematyce alegorycznej, m.in. Złoty- i Srebrny Wiek, Ogród Młodości które obrazują swego rodzaju wizję idealnego świata. Kilkakrotnie Cranach malował Melancholię, w której na wzór Dürera przedstawiał istotę melancholijną, której temperament zdominowany jest przez „czarną energię” bądź czarny „humor”, stan przejmującej goryczy, którą zawiaduje Saturn, władca ciemności i zimna. Podobnie jak u Norymberczyka melancholia nie jest bynajmniej złym stanem psychicznym, lecz myśleniem o rozterce i nierozstrzygniętym problemem.
Dziedzictwo artystyczne Lucasa Cranacha starszego i jego rodu odzwierciedla ówczesne ideały panujące w Saksonii oraz tamtejsze prądy i tendencje artystyczne, kulturalne, społeczne i religijne.
Jedno z jego słynnych dzieł „Madonna z dzieciątkiem” zwana Głogowską zostało zrabowane przez rosyjską armię czerwoną i jest przechowywane w Muzeum Puszkina w Moskwie[3].
Dzieła artysty
Lata 1500–1510
Tytuł obrazu | Rok powstania | Technika | Wielkość | Miejsce przechowywania | Grafika |
---|---|---|---|---|---|
Ukrzyżowanie | 1501 | olej na desce | 58,5 × 45 cm | Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Wiedeń[4] | |
Święty Hieronim | 1502 | olej na desce | 55,5 × 41,5 cm | Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu[5] | |
Portret Johannesa i Anny Cuspinianów | 1502 | olej na desce | 60,3 × 45,5 cm x 2 | Oskar Reinhart Collection | |
Portret Johanna Stephana Reussa i jego małżonki | 1503 | olej na desce | 54 × 39 cm i 52,6 × 36,7 | Portret Johanna w Germanisches Nationalmuseum, Portret małżonki Reussa w Gemäldegalerie |
|
Ukrzyżowanie | 1503 | olej na desce | 138 × 99 cm | Stara Pinakoteka[6] | |
Ucieczka do Egiptu | 1504 | olej na desce | 70.9 × 53 cm | Gemäldegalerie Berlin | |
Ołtarz św. Katarzyny (awers) | 1506 | olej na desce | 124 × 67 cm, 126 × 141 cm. 124 × 67 cm |
Galeria Obrazów Starych Mistrzów, Drezno | |
Ołtarz św. Katarzyny (rewers) | 1506 | olej na desce | 123 × 67 cm | National Gallery, Londyn | |
Portret oblubienicy | ok. 1500 – 1506 | olej na desce | 41.9 × 33.5 cm | Germanisches Nationalmuseum | |
Ołtarz Rodziny Marii | 1509 | olej na desce | 120 × 188 cm | Städel, Frankfurt nad Menem | |
Lukrecja | 1509–1510 | olej na desce | 60,3 × 48,9 cm | własność prywatna | |
Madonna pod jodłami | 1510 | olej na desce | 71 × 57 cm | Muzeum Archidiecezjalne, Wrocław | |
Adam i Ewa | około 1510 | olej i tempera na desce | 59 × 44 cm | Muzeum Narodowe, Warszawa |
Lata 1511–1520
Tytuł obrazu | Rok powstania | Technika | Wielkość | Miejsce przechowywania | Grafika |
---|---|---|---|---|---|
Madonna z Dzieciątkiem i Jan Chrzciciel | około 1512–1514 | olej na desce | 36,5 × 27,5 cm | Statens Museum for Kunst, Kopenhaga | |
Henryk Pobożny i Katarzyna Meklemburska | 1514 | olej na desce | 184,5 × 82,5 cm | Galeria Obrazów Starych Mistrzów, Drezno | |
Rzeź niewiniątek | ok. 1515 Warsztat | olej i tempera na desce | 122,5 × 85 cm | Muzeum Narodowe w Warszawie | |
Tablica Dziesięciorga Przykazań | 1516 | olej na desce | Collegium Augusteum, Wittenberga | ||
Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny | ok. 1516 | olej na desce | 67,5 × 47,3 cm | Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie | |
Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna | 1518–1520 | tempera i olej na desce | 63 × 43 cm | Muzeum Diecezjalne, Sandomierz | |
Joachim II Hektora jako książę elektor | 1520 | olej na desce | 61,5 × 42 cm | Zamek myśliwski Grunevald, Berlin | |
Chrystus i jawnogrzesznica | około 1520 | olej na desce | 80,6 × 108,2 | Fränkische Galerie, Kronach (depozyt Państwowych Bawarskich Zbiorów Malarstwa w Monachium) | |
Grupa Ukrzyżowania | około 1520 | olej na desce | 67 × 46,5 cm | Statens Museum for Kunst, Kopenhaga |
Lata 1521–1530
Tytuł obrazu | Rok powstania | Technika | Wielkość | Miejsce przechowywania | Grafika |
---|---|---|---|---|---|
Matka Boska Wspomożenia Wiernych | po 1523 | olej na desce | Innsbruck | ||
Melancholia | 1525 | olej na desce | 51 × 97 cm | Statens Museum for Art, Kopenhaga | |
Kardynał Albrecht Brandenburski jako święty Hieronim | 1525 | olej na desce | 116,5 × 77,5 cm | Hessisches Landesmuseum, Darmstadt | |
Dziewczyna z niezapominajkami | 1526 | olej na desce | 34,9 × 23,8 cm | Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie | |
Hans i Magrethe Luter | przed 1527 | olej na desce | Wartburg koło Eisenach | ||
Niedobrana para | 1528 | olej na desce | Stara Pinakoteka, Monachium | ||
Sąd Parysa | 1528 | olej na desce | 101,9 × 71,1 cm | Metropolitan Museum of Art | |
Adam i Ewa | 1528 | olej na desce | 172 × 63 cm | Galeria Uffizi, Florencja | |
Adam i Ewa | 1528 Warsztat | olej i tempera na płycie lipowej | 17 × 27 cm | Zamek Królewski, Warszawa | |
Sąd Parysa | 1530 | olej na desce | 35 × 24 cm | Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe | |
Judyta z głową Holofernesa | ok. 1530 | olej na desce | 89,5 × 61,9 cm | Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork | |
Madonna z Dzieciątkiem | około 1530 | tempera na desce | 79,5 × 63 cm | Klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała, Kraków | |
Złoty wiek | około 1530 | olej na desce | Stara Pinakoteka, Monachium | ||
Święta Dorota | około 1530 | tempera na desce | 77 × 59 cm | Akademia Sztuk Pięknych, Wiedeń |
Lata 1531–1540
Tytuł obrazu | Rok powstania | Technika | Wielkość | Miejsce przechowywania | Grafika |
---|---|---|---|---|---|
Ewa | około 1531 | olej na desce | 52 × 44,4 cm | Muzeum Narodowe we Wrocławiu | |
Matka Boska z Dzieciątkiem | 1531/1532 | olej na desce | Kościół Świętego Wolfganga, Schneeberg | ||
Święte Katarzyna i Barbara | 1532 | olej na desce | 61 × 20 cm (każde skrzydło) | Museum Mayer van den Bergh, Antwerpia | |
Melancholia | 1532 | olej na desce | 76,5 × 56 cm | Musée d'Unterlinden, Colmar | |
Chrystus i jawnogrzesznica | 1535 | olej na desce | 82,5 × 121 cm | Muzeum Sztuk Pięknych, Budapeszt | |
Trzy Gracje | 1535 | Nelson-Atkins Museum of Art, Kansas City | |||
Portret Marcina Lutra | 1535 | olej na desce | Uffizi, Florencja | ||
Sybilla, Emilia i Sydonia Saska | 1535 | olej na desce | 62 × 89 cm | Kunsthistorishes Museum, Wiedeń | |
Herkules i Omfale | 1537 | olej na desce | Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu | ||
Chrystus błogosławiący dzieci | 1537 | tempera na desce | 77,5 × 122 | Zamek Królewski na Wawelu Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków | |
Wenus i Amor kradnący miód | 1537 | olej na desce | 174,5 × 65,5 cm | Gemäldegalerie, Berlin | |
Herkules i Omfale | 1537 | olej na desce | 82 × 119 cm | Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik | |
Diana i Akteon | 1540 | deska | 50 × 73 cm | Wadsworth Atheneum, Hartford |
Lata 1541–1550
Tytuł obrazu | Rok powstania | Technika | Wielkość | Miejsce przechowywania | Grafika |
---|---|---|---|---|---|
Chrzest Chrystusa | ok. 1546 | Cleveland Museum of Art, Cleveland | |||
Ołtarz Ostatniej wieczerzy | 1547 Lucas Cranach namalował ten obraz wspólnie ze swoim synem | Kościół NMP, Wittenberga |
Lata 1551–1560
Tytuł obrazu | Rok powstania | Technika | Wielkość | Miejsce przechowywania | Grafika |
---|---|---|---|---|---|
Niedobrana para | 1550 Warsztat | olej na desce | 74,5 × 48,5 cm | Muzeum Narodowe w Warszawie | |
Ołtarz Ukrzyżowania | 1555 | olej na desce | Kościół Świętych Piotra i Pawła, Weimar |
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.