Gramatyka generatywna – koncepcja lingwistyczna, która zamierza wyjaśnić kompetencję mówiącego (słuchającego) w zakresie tworzenia (rozumienia) zdań danego języka, polegającą między innymi na tym, że każdy mówiący jest zdolny do konstruowania zdań, których dotąd nie zbudował, a słuchający do rozumienia zdań, których dotąd nie słyszał. Inaczej mówiąc, każdy użytkownik języka jest w stanie rozstrzygnąć, czy dane zdanie należy do języka, w którym się wypowiada (jest poprawne w tym języku), czy też doń nie należy (jest w nim niepoprawne). Zdolność ta tłumaczy się faktem rozporządzania przez mówiącego skończoną liczbą reguł gramatycznych, za pomocą których tworzy on syntagmy i zdania ze znanych sobie wyrazów.
Gramatyka generatywna jest skończonym zbiorem reguł (zwanych regułami gramatycznymi), który wymienia wszystkie ciągi i przypisuje każdemu z nich opis strukturalny, na który składa się zbiór elementów tworzących ciąg, jego szyk wewnętrzny i zewnętrzny oraz każda inna informacja gramatyczna potrzebna do określenia sposobu, w jaki dany ciąg został użyty i zrozumiany.
Teoria generatywna jest neutralna w relacji nadawca-odbiorca, tj. nie jest ani gramatyką mówiącego (systemem wyjaśniającym kodowanie przekazu przez nadawcę), ani też słuchającego (systemem opisującym dekodowanie otrzymanego przekazu).
Według Chomsky’ego (1965) należy rozróżniać kompetencje mówiącego, czyli jego zdolność rozpoznawania i stosowania reguł gramatyki, od realizacji aktu mowy (ang. performance). Gramatyka generatywna wyjaśnia kompetencje, lecz nie realizację.
Zobacz też
Bibliografia
- Jacek Fisiak: Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978, s. 87-128.
- Gerhard Helbig: Geschichte der neueren Sprachwissenschaft: Unter dem besonderen Aspekt d. Grammatik-Theorie. Leipzig: VEB Bibliographische Institut, 1973, s. 261-339..
- Gerhard Helbig: Dzieje językoznawstwa nowożytnego, tłum. z niem.: Czesława Schatte, Dorota Morciniec. Wrocław: Ossolineum, 1982. ISBN 83-04-00920-X.
- Gerhard Helbig: Entwicklung der Sprachwissenschaft seit 1970. Leipzig: VEB Bibliographische Institut, 1986, s. 80 nn.
- Paweł Mecner: Elementy gramatyki umysłu. Od struktur składniowych do minimalizmu. Kraków: Universitas, 2007. ISBN 9788324206308.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
