Léopold Sédar Senghor

Léopold Sédar Senghor (ur. 9 października 1906 w Joal, zm. 20 grudnia 2001 w Verson)^[1] – senegalski polityk i poeta. Pierwszy prezydent Republiki Senegalu^[2][3].

Léopold Sédar Senghor

Data i miejsce urodzenia	9 października 1906 Joal
Data i miejsce śmierci	20 grudnia 2001 Verson
1. prezydent Senegalu
Okres	od 6 września 1960 do 31 grudnia 1980
Przynależność polityczna	Senegalski Związek Postępowy (do 1976), Socjalistyczna Partia Senegalu (od 1976)
Następca	Abdou Diouf
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w 1906 roku w miejscowości Joal-la-Portugaise^[4]. Pochodził z kupiecko-plantatorskiej rodziny^[4][4] z ludu Sererów^[2]. W 1913 roku został wysłany przez rodziców do katolickiej szkoły misyjnej z internatem^[3][2]. Planował zostać księdzem, z czego zrezygnował w wieku 20 lat, kiedy to porzucił szkołę katolicką i przeniósł się do liceum w Dakarze^[2]. W 1928 roku korzystając ze stypendium wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował naukę w Lycée Louis-le-Grand i na Sorbonie^[2]. W trakcie studiów zetknął się z wieloma czarnoskórymi intelektualistami. Szczególnie znajomość z Aimé Césaire’m i Léonem Damasem miała istotny wpływ na powstanie i sformułowanie przez niego w przyszłości koncepcji „négritude”^[4].

Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel literatury francuskojęzycznej w szkole średniej w Tours. Był pierwszym tak wysoko wykwalifikowanym czarnoskórym nauczycielem we Francji^[3][2]. Od listopada 1933 roku uczestniczył w tworzeniu Towarzystwa Zachodnioafrykańskich Studentów (później został przewodniczącym organizacji). W 1934 roku rozpoczął wydawanie pisma L’Etudiant Noir” („Czarny Student”). W 1937 roku wydał zbiór wierszy „Pigments“^[4]. W latach 30. zaangażował się ponadto w politykę. W 1936 roku zasilił listę członków Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Robotniczej (SFIO)^[4].

Wziął udział w II wojnie światowej jako żołnierz armii francuskiej. Dostał się do niewoli i dwa lata spędził w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Z okresu obozowego pochodzą liczne wiersze Senghora. Następnie uczestniczył w działaniach ruchu oporu^[3][2]. W 1944 roku przez kilka tygodni ukrywał Żydówkę i jej syna^[4]. Po wyzwoleniu kraju w 1944 roku zdobył zatrudnienie jako wykładowca w Narodowym Instytucie Zamorskich Terytoriów, w Katedrze Lingwistyki Afrykańskiej. Prowadził badania nad narodową poezją Sererów^[4][2]. W karierze akademickiej udało mu się osiągnąć tytuł profesora^[2]. W 1945 roku został wybrany do francuskiego Zgromadzenia Narodowego i Rady Wykonawczej Senegalu^[3]. W 1948 roku odszedł z SFIO i utworzył Bloc Démocratique Sénégalais^[4]. W 1951 roku ponownie wybrany do Zgromadzenia Narodowego, a w 1956 na burmistrza Thiès^[2]. W 1956 utworzył nową partię – Narodowy Blok Senegalski, a w 1959 Senegalski Związek Postępowy reprezentujący nurt socjaldemokratyczny^[3][5].

W grudniu 1959 roku wygłosił apel, w którym domagał się od Francji przyznania niepodległości. W sierpniu 1960 roku rozpadła się krótkotrwała Federacja Mali, a Senegal stał się niezależną republiką. Senghor odniósł jednoznaczne zwycięstwo w wyborach prezydenckich w 1961^[3][2]. Jako prezydent próbował zmodernizować rolnictwo, zaszczepić poczucie społeczeństwa obywatelskiego i zacieśnić współpracę z sąsiadami (kontynuując przy tym współpracę gospodarczą i wojskową z Francuzami). Opowiadał się za socjalizmem opartym na realiach afrykańskich (tzw. afrykański socjalizm). Socjalistyczne idee Senghora były demokratyczne i humanistyczne, a on sam unikał radykalnych haseł^[2]. Umiarkowanie Senghora doprowadziło do jego sporu z premierem Mamadou Dia. Premier opowiedział się za utworzeniem w Senegalu państwa socjalistycznego, typu autorytarnego oraz zerwaniem więzi z Francją. W nocy z 17 na 18 grudnia 1962 roku popierająca Dia część armii przeprowadziła zamach stanu. Pucz nie powiódł się, a Dia został skazany na karę więzienia^[4]. 3 marca 1962 roku po referendum zatwierdzono nową konstytucje, zgodnie z nią Senegal stał się republiką prezydencką (co obowiązywało od 1963 do 1970), a oficjalną opcją polityczną republiki ogłoszono „socjalizm afrykański”^[4][5]. Rok później wprowadzono system rządów jednopartyjnych^[5].

Uchodził za rzecznika Trzeciego Świata. Wielokrotnie protestował przeciwko nieuczciwym warunkom handlu, które działały na niekorzyść państw kontynentu^[2]. Opowiadał się przeciwko sympatyzującymi z blokiem wschodnim ruchami afrykańskiej lewicy i krytykował politykę bloku wschodniego w Afryce (w tym obecność wojskową Kubańczyków w Angoli)^[4]. Zrobił wiele dla ochrony praw i wykształcenia kobiet, a w 1976 roku zezwolił na działalność partii opozycyjnych^[5][4]. Od 1976 do 1981 funkcjonował system trójpartyjny. Władzę sprawowała Socjalistyczna Partia Senegalu (tak w 1976 przemianowano Senegalski Związek Postępowy), a opozycję stanowiły liberalna Senegalska Partia Demokratyczna (PDS, założona 1974) i marksistowska Afrykańska Partia Niepodległości (zdelegalizowana w 1960). Od tamtego czasu znaczenie opozycji znacznie wzrosło^[5]. Problemami kraju pod rządami Senghora były animozje plemienne i rosnące zadłużenie^[4].

W grudniu 1980 roku dobrowolnie podał się do dymisji^[4]. W trakcie rządów jego następcy, Abdou Dioufa sprawował honorowy urząd przewodniczącego Socjalistycznej Partii Senegalu (tak przemianowano w 1976 roku Senegalski Związek Postępowy) oraz wiceprezydenta^[4].

Frankofonia

W 1981 Senghor odwiedza Frankfurt, gdzie wspiera inicjatywę powstania Międzynarodowej Organizacji Frankofonii i staje się jej wiceprzewodniczącym. W 1962 ukazuje się założycielski tekst ruchu frankofońskiego jego autorstwa pt. Le français, langue de culture, w którym znajduje się słynna definicja Frankofonii: "ten humanizm i symbioza potencjalnych energii wszystkich kontynentów, narodów, kultur i ras, stają się wzajemnie uzupełnionym i spotęgowanym ciepłem”^[6]. Jego teoria przedstawia ideał uniwersalnej frankofonii, która szanuje różne tożsamości i nie wyklucza nawet współpracy z innymi językami romańskimi. W 1969 wysłannicy Senghora wyruszają na pierwszą międzyrządową konferencję państw francuskojęzycznych w Niamey z następującym przekazem: „Powstanie wspólnoty frankofońskiej może będzie pierwszym takim przedsięwzięciem w historii. Wydarzenie to wskazuje na potrzebę epoki, w której człowiek zagrożony jest przez rozwój technologiczny, mimo że sam jest jego twórcą. Wspólnota ma na celu stworzenie nowego humanizmu, który odnosiłby się zarazem do nas, jak i otaczającego nas wszechświata." Leopold Senghor uznawany jest za jednego z założycieli frankofonii wraz z takimi politykami jak Habib Burgiba z Tunezji, Hamani Diori z Nigru oraz Norodom Sihanouk z Kambodży. W 1971 Sedar Senghor obejmuje patronat nad muzeum La Maison de la Négritude w Champagney we Francji. Miasta, które jako jedyne w spisywanych przed rewolucją zeszytach skarg (cahiers de doléances) uwzględniło zniesienie niewolnictwa. W 1982 został jednym z założycieli l'Association France et pays en voie de développement (Stowarzyszenie Francja i kraje rozwijające się), której głównym celem było ukazanie problemów rozwojowych krajów globalnego południa. Był również członkiem komitetu honorowego la Maison internationale des poètes et des écrivains (Międzynarodowy Dom poetów i pisarzy) w Saint-Malo.

Członkostwo w Akademii (1983)

W 1978 otrzymuje tytuł Prince de poètes (dosł. Książę poetów), następnie 2 czerwca 1983 roku zostaje wybrany do Akademii Francuskiej. Był pierwszym pisarzem pochodzenia afrykańskiego zasiadającym w coraz mniej hermetycznej Akademii, która trzy lata wcześniej zaprosiła do swojego grona pierwszą kobietę – Marguerite Yourcenar. Ceremonia przyjęcia do grona Nieśmiertelnych miała miejsce 29 marca 1984 w obecności ówczesnego prezydenta Francji François Mitterranda.

Ceremonia pogrzebowa

Chory Senghor ostatnie lata swojego życia spędza z żoną w Verson w Normandii, gdzie umiera 20 grudnia 2001. Ceremonia pogrzebowa miała miejsce 29 grudnia w Dakarze z udziałem takich osób jak prezydent Senegalu Abdoulaye Wade, były prezydent Abdou Diouf, przewodniczący Zgromadzenia Narodowego we Francji Raymond Forni oraz Charles Josselin, sekretarz stanu do spraw frankofonii w ministerstwie spraw zagranicznych. Prezydent Jacques Chirac pożegnał Senghora słowami „Poezja straciła mistrza, Senegal męża stanu, Afryka wizjonera, a Francja przyjaciela”, jednak nie pojawił się na uroczystości, podobnie jak ówczesny premier Lionel Jospin. Postawa Francji została odebrana jako brak szacunku i wywołała ostrą polemikę. Przy okazji sporu przypomniano sprawę senegalskich strzelców, którzy po walkach o wyzwolenie Francji musieli czekać ponad 40 lat na prawo do emerytur równych emeryturom strzelców francuskich. Uczony Erik Orsenna, sam mocno przywiązany do Senegalu, jak i całego kontynentu pisze w Le Monde „Jest mi wstyd”. W kręgach literackich nieobecność dwóch najważniejszych osobistości francuskiej sceny politycznej została oceniona jeszcze surowiej. Można było przeczytać: „Z ontologicznego punktu widzenia – unikając konfrontacji z ogromem intelektualnej siły afrykańskiego poety, złożyli temu piewcy frankofonii najwyższy możliwy hołd i jednocześnie ukazali intelektualne ubóstwo swojej wizji świata.” Po śmierci senegalskiego poety szesnasty fotel w Akademii zajmuje Valéry Giscard d’Estaing. By złożyć hołd swojemu poprzednikowi, 16 grudnia 2004 wygłasza on zgodnie z tradycją uroczystą przemowę, w której decyduje się ukazać różne oblicza poety: „Przykładny uczeń, wykorzeniony student, zgłaszający sprzeciwiający się kolonializmowi i niewolnictwu poeta, głos ruchu négritude, a w końcu poeta pogodzony z wpływem Francji na kulturę swojego kraju i poszukujący recepty na współistnienie różnorodnych kultur na świecie.” 29 listopada 2014 prezydent Republiki Francuskiej François Hollande zjawia się na grobie Leopolda Sedara Senghora, w ramach szczytu Frankofonii zorganizowanego w Dakarze, ze słowami „w imieniu wszystkich moich poprzedników i społeczności francuskiej, istotnym było bym złożył w tym miejscu wyrazy uznania i wdzięczności dla prezydenta Senghora” oraz przeprowadza uroczystość otwarcia muzeum Un musée Senghor, które powstało na miejscu dawnej rezydencji senegalskiego prezydenta.

Poezja

Poezja Senghora pozostaje nierozłączna z działaniem ruchu négritude, który w swych dążeniach pragnął rewaloryzacji Afryki pozbawionej własnego języka i historii. Rozważając nad jego poezją nie możemy oddzielić jego tożsamości poety od polityka. Jego twórczość ewoluowała na przestrzeni kolejnych zbiorów, od uobecnienia kultury afrykańskiej samej w sobie po Absolut czyli nadejście cywilizacji opisanej przez niego w Une Civilisation de l'Universel. Senghor staje się twórcą nowego ducha, który staje na straży takiej wartości jak synteza kultur. Dla przykładu, w zbiorze Éthiopiques autor przypisuje greckie aethiops (czarny; spalony) afrykańskiemu obszarowi geograficznemu.

Senghor definiował négritude bardziej subiektywnie niż Aimé Césaire, którego koncepcja jest raczej polityczna.

„Oto fundamentalne wartości négritude: rzadki dar wyrażania emocji, egzystencjalna i jednorodna ontologia prowadząca przez mistyczny surrealizm do sztuki zaangażowanej i funkcjonalnej, kolektywnej i aktualnej, której styl charakteryzuje się analogicznym obrazem i asymetrycznym paralelizmem” (Liberté 3, p.469).

Dzieła

Poezja

• Chants d’ombre, poèmes, Éditions du Seuil, 1945
• Départ, poème, Édition Poèmes perdus, 1964
• Hosties noires, poèmes, Le Seuil, 1948
• Guélowar ou prince, poèmes, Le seuil, 1948
• Éthiopiques, Le Seuil, 1956
• Nocturnes, poèmes, Le Seuil, 1961
• Lettres d’hivernage, poèmes, Le Seuil, 1973
• Chant pour Jackie Thomson, poèmes, 1973
• Élégies majeures, poèmes, Le Seuil, 1979
• Élégie pour Philippe-Maguilen Senghor pour orchestre de jazz et choeur polyphonique, 3 gravures de Vieira de Silva (Soudainement; La terre; Le ciel), Éditions Jeanne Bucher, 1986.
• Le Lion rouge (hymne national sénégalais)
• Poèmes divers, Le Seuil, 1990
• Hosties noires (regroupe Prière de paix et Élégie pour Martin Luther King), lithographies de Nicolas Alquin, Les Bibliophiles de France, 2006

Eseje

• Anthologie de la nouvelle poésie nègre et malgache de langue française, précédée de Orphée noir par Jean-Paul Sartre, PUF, 1948
• Liberté 1 : Négritude et humanisme, discours, conférences, Le Seuil, 1964
• Liberté 2 : Nation et voie africaine du socialisme, discours, conférences, Le Seuil, 1971
• Liberté 3 : Négritude et civilisation de l’Universel, discours, conférences, Le Seuil, 1977
• Liberté 4 : Socialisme et planification, discours, conférences, Le Seuil, 1983
• Liberté 5 : Le Dialogue des cultures, Le Seuil, 1992
• La Poésie de l’action, dialogue, Stock, 1980
• Dialog mit Afrika und dem Islam (avec Mohamed Talbi), Tübingen, Mohr Siebeck, 1987
• Ce que je crois : Négritude, francité, et civilisation de l’universel, Grasset, 1988

Bajki

• La Belle Histoire de Leuk-le-Lièvre35 (avec Abdoulaye Sadji), Hachette, 1953