Kuchnie Królewskie na Wawelu

Kuchnie Królewskie – pierwotnie jednopiętrowy ceglany budynek na planie kwadratu zbudowany do 1518 roku pomiędzy Wieżą Lubranką a Rotundą św. Feliksa i Adaukta na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie określa się tak zespół budynków połączonych ze sobą w 1806 roku i kilkukrotnie potem przekształcanych. Kuchnie znajdowały się na zachód od Wieży Lubranki przy Zamku Królewskim.

Kuchnie Królewskie na Wawelu zbudowane w 1940, tuż przed przebudową. W tle widoczna jest Baszta Senatorska.

Kuchnie Królewskie na Wawelu

Kuchnie Królewskie, widziane od strony dziedzińca zewnętrznego
Państwo	Polska
Miejscowość	Wawel, Kraków
Ukończenie budowy	1516–1517, 1806 (scalenie)
Ważniejsze przebudowy	1940
Plan budynku
Położenie na mapie Krakowa Kuchnie Królewskie na Wawelu
Położenie na mapie Polski Kuchnie Królewskie na Wawelu
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kuchnie Królewskie na Wawelu
50°03′15,25″N 19°56′10,26″E

Historia

Kuchnie królewskie wzniesiono w latach 1516–1517 przygotowując wesele Zygmunta I Starego z Boną Sforza. Jednopiętrowy ceglany budynek Kuchni miał na parterze 4 izby z wielkimi piecami kuchennymi, a na piętrze okapy pieców i mieszkania kucharzy. Na północ od Kuchni znajdowały się też Rotunda NMP, mieszkanie podrzęczego wielkorządcy krakowskiego („Podrzęctwo”) oraz mieszkanie klucznika (przy bramie wjazdowej). W XVIII wieku powstała w pobliżu także jednopiętrowa Wozownia Królewska. W 1806 roku Austriacy zburzyli Podrzęctwo i scalili ze sobą Kuchnie, Wozownię królewską i Rotundę Najświętszej Marii Panny, nadbudowując je o wspólne drugie piętro i przeznaczając całość na lazaret wojskowy. W połowie XIX wieku zbudowano dwupiętrową loggię od południa. W 1918 roku od strony dziedzińca arkadowego przekształcono elewacje Kuchni według projektu Szyszko-Bohusza, która to forma przetrwała do dzisiaj. W czasie okupacji niemieckiej, przebudowano Kuchnie od strony dziedzińca zewnętrznego w latach 1940–1943 na biura generalnego gubernatora Hansa Franka^[1]. Budynek z lat okupacji niemieckiej -ze względu na inne priorytety konserwatorów- jako jedyny na Wawelu był zaniedbany i niszczał w związku z tym gruntownie go wyremontowano i przebudowano dopiero w latach 2005–2007 według projektu arch. dr. Jan Wrana, Piotra Stępnia i Marii Kowalczyk m.in. likwidując balkon na ryzalicie zachodnim i dwa pozostałe balkony, wysokie zachodnie i wschodnie okna w ryzalicie wschodnim, zmieniając tynk i jego fakturę oraz wymieniając dach na nowy. Obecnie mieści się tu wystawa Wawel Zaginiony oraz biura dyrekcji muzeum i pracownie naukowo-konserwacyjne, a także Sklep Firmowy Mennicy Polskiej.

Architektura

Obecnie po przekształceniach z XX wieku budynek ma 4 kondygnacje. Składa się z trzech skrzydeł wokół dziedzińczyka. Budynek z 1940 zbudowano w stylu nawiązującym do renesansu niemieckiego. W 2005 dokonano jego przebudowy^[2]. Zlikwidowano charakterystyczne wielkie okna, trzy balkony i wysokie drzwi wewnątrz. Dawna sala posiedzeń została przebudowana poprzez jej obniżenie i podział na dwie kondygnacje. Odnowiono dach i tynk. Dodano trzy lukarny na dachu. Budynek ma kolumnadę przypominającą XIX-wieczny neorenesansowy budynek Feldherrnhalle w Monachium. Przebudowa budynku dokonana w 2005 była gruntowna i zatarła ślady niemieckiej architektury na Wawelu. Budynek zyskał skromniejszy wyraz i stracił swoją monumentalność.^{[potrzebny przypis]}