Kara dożywotniego pozbawienia wolności

Kara dożywotniego pozbawienia wolności (potocznie: dożywocie) – kara kryminalna polegająca na osadzeniu w zakładzie karnym od momentu uprawomocnienia się wyroku sądu do chwili śmierci skazanego. W krajach, w których jest stosowana kara śmierci, kara dożywotniego pozbawienia wolności funkcjonuje jako alternatywa dla niej. W krajach, w których kara śmierci nie istnieje, stanowi zazwyczaj najsurowszą sankcję przewidzianą w prawie karnym^[1].

Kara dożywotniego pozbawienia wolności na świecie

     Państwa, w których kara ta jest stosowana

     Państwa, w których kara ta jest stosowana tylko wobec mężczyzn

     Państwa, w których kara ta została zniesiona

     Brak danych

Zobacz hasło dożywocie w Wikisłowniku

Polska

Kara dożywotniego więzienia istniała w polskim prawie karnym do 1970 roku, kiedy to nowy Kodeks karny z 1969 roku zastąpił ją nową karą 25 lat pozbawienia wolności, będącą odrębnym rodzajem kary od tzw. terminowego pozbawienia wolności. Ponownie wprowadzono karę dożywotniego pozbawienia wolności w 1995 roku, nie rezygnując jednak z kary 25 lat pozbawienia wolności. Obie te kary, mające na celu głównie izolację i zabezpieczenie społeczeństwa przed najbardziej niebezpiecznymi przestępcami, utrzymał również obecnie obowiązujący Kodeks karny z 6 czerwca 1997 roku, znosząc jednocześnie karę śmierci. Od jego wejścia w życie 1 września 1998 roku, kara dożywotniego pozbawienia wolności jest najsurowszą możliwą karą w Polsce.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności orzekana jest w przypadku najpoważniejszych przestępstw, gdy nawet kara pozbawienia wolności w wymiarze 30 lat byłaby zbyt łagodna. Jest ona bezterminowa, skazany na tę karę może na podstawie art. 78 § 3 k.k. ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po 30 latach^[2] (przed 1 października 2023 – po 25 latach) odbywania kary (okres próby trwa dożywotnio; przed 1 października 2023 r. - 10 lat, ponadto obowiązkowe jest oddanie takiego skazanego pod dozór kuratora sądowego). W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd, który orzekł karę dożywotniego pozbawienia wolności, może w swym wyroku ustanowić surowsze ograniczenie do skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia, np. 30, 40 lub 50 lat. Przed 1 października 2023 r. nie wolno mu jednak orzec zakazu warunkowego przedterminowego zwolnienia ani ustanowić takiego ograniczenia, które w praktyce będzie oznaczało niemożliwość warunkowego zwolnienia^[3]. Od tego dnia sąd może w szczególnie uzasadnionych przypadkach zakazać warunkowego przedterminowego zwolnienia. Takie rozwiązanie jest jednak niezgodne z podpisaną przez Polskę Europejską Konwencją Praw Człowieka^[4]. Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie orzeka się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat (art. 54 § 2 k.k.).

Zgodnie z obowiązującym kodeksem karnym karę dożywotniego pozbawienia wolności można orzec za następujące ciężkie przestępstwa^[5]:

• wszczęcie lub prowadzenie wojny napastniczej (art. 117 § 1 k.k.),
• ludobójstwo (zabijanie lub powodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu osób należących do określonej grupy wyznaniowej, narodowościowej, etnicznej, narodowej w celu jej całkowitego lub częściowego wyniszczenia) (art. 118 § 1 k.k.),
• masowy zamach przeciwko grupie ludności (zabijanie, powodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub stwarzanie warunków grożących biologicznej egzystencji grupie ludności) (art. 118a § 1 k.k.),
• szpiegostwo z udzieleniem temu wywiadowi wiadomości, której przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej, organizowanie lub kierowanie obcym wywiadem, ze strony funkcjonariusza publicznego albo połączone z dywersją, sabotażem lub przestępstwem o charakterze terrorystycznym (art. 130 § 2, 4, 5 i 7 k.k.),
• zamach skierowany przeciwko grupie ludności podjęty w celu wykonania lub wsparcia polityki państwa lub organizacji (zabijanie lub powodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) (art. 118a § 1 k.k.),
• stosowanie środka masowej zagłady zakazanego prawem międzynarodowym (art. 120 k.k.),
• zabijanie jeńców wojennych, osób, które złożyły broń lub poddały się, rannych, chorych, rozbitków, personelu medycznego, osób duchownych, ludności cywilnej obszaru okupowanego (art. 123 § 1 k.k.),
• pozbawienie niepodległości państwa, oderwanie części jego terytorium (secesja), zmiana przemocą konstytucyjnego ustroju RP (art. 127 § 1 k.k.),
• dopuszczenie się zamachu na życie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (art. 134 k.k.),
• zabójstwo (art. 148 § 1–3 k.k.)
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ze skutkiem śmiertelnym (art. 156 § 3 k.k.)
• zgwałcenie wobec małoletniego poniżej lat 15, ze szczególnym okrucieństwem, ze skutkiem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub ze skutkiem śmiertelnym (art. 197 § 4 i 5 k.k.).

Przypisy

1. Lech Gardocki: Prawo karne – wydanie 17. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011, s. 167–169. ISBN 978-83-255-3144-7.
2. Dz.U. z 2022 r. poz. 2600
3. Postanowienie SN z 22 XI 2001, II KKN 152/01, niepublikowane, cyt. za M. Mozgawa (red.) Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Kraków 2005.
4. Eliza Rutynowska: Dożywocie bez możliwości ubiegania się o przedterminowe zwolnienie nie w Polsce. prawo.pl, 2021-07-01. [dostęp 2023-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-01-24)]. (pol.).
5. Sejm 23 marca 2017 r. uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2017 r. poz. 773), która zmienia ciężar gatunkowy typu kwalifikowanego ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 3 k.k.) na zbrodnię, zagrożoną karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5, karą 25 lat pozbawienia wolności albo karą dożywotniego pozbawienia wolności.

Linki zewnętrzne

• Strona o zabójstwach i karze dożywotniego więzienia

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (uwięzienie):

• LCCN: sh85076824
• BNCF: 48625
• NKC: ph119591
• J9U: 987007529359505171

Encyklopedie internetowe:

• SNL: livsvarig_fengsel, livsvarig_fengsel_-_(livstid)
• DSDE: livsvarigt_fængsel