Kanonicy regularni Świętego Krzyża z Mortary

Kanonicy regularni Świętego Krzyża z Mortary (wł. Canonici Regolari di Santa Croce di Mortara) - dawna kongregacja kanoników regularnych św. Augustyna, istniejąca we Włoszech od końca XI wieku do połowy XV wieku. Jej głównym ośrodkiem była początkowo prepozytura św. Krzyża w miejscowości Mortara, a później (od ok. 1221) prepozytura S. Pietro in Ciel d'Oro w Pawii. W połowie XV wieku została połączona z Kongregacją Kanoników Regularnych Laterańskich.

Historia

Początki wspólnoty kanoników w miejscowości Mortara koło Pawii sięgają roku 1080, gdy bogaty kleryk Adam z Mortary ufundował tu klasztor pod wezwaniem św. Krzyża. Celem tej fundacji była opieka nad pielgrzymami podążającymi z Italii do Santiago de Compostela. Początkowo w klasztorze zamieszkiwali mnisi cysterscy, ale już ok. 1083 zastąpili ich kanonicy regularni. Ich pierwszym prepozytem został Gandolfo da Garlasco, który uzyskał dla nowej wspólnoty przywileje protekcyjne od papieży Grzegorza VII i Urbana II. Ten drugi papież w 1096 odwiedził Mortarę i konsekrował ołtarz główny w kościele św. Krzyża.

Nowa wspólnota musiała dość szybko zyskać duży prestiż w północnej Italii, gdyż drugi z kolei prepozyt z Mortary, Airaldus, został w 1097 obrany biskupem Genui, a w 1118 kolejny prepozyt Bernard (zm. 1130), został biskupem Pawii. Będąc jeszcze prepozytem, Bernard uzyskał kolejny przywilej dla wspólnoty od papieża Paschalisa II (w 1115). Z bulli protekcyjnej Paschalisa II wynika, że wspólnota św. Krzyża w Mortarze była już wówczas ośrodkiem prężnej kongregacji grupującej kilka domów kanonickich. Kolejne przywileje kanonicy z Mortary uzyskali od Innocentego II (1134), Lucjusza II (1144), Eugeniusza III (1145), Aleksandra III (1168) i Urbana III (1187).

Ze wspólnoty św. Krzyża w Mortarze wywodzili się m.in. św. Waryn (zm. 1158), kardynał biskup Palestriny od 1144, oraz św. Albert Avogadro (zm. 1214), biskup Bobbio i Vercelli oraz patriarcha Jerozolimy i autor reguły zakonu karmelitów.

Około 1221 kanonikom z Mortary nadany został dawny klasztor benedyktyński S. Pietro in Ciel d'Oro w Pawii, a kierownictwo nad nim przejął bezpośrednio prepozyt Mortary. W latach 1228–1229 papież Grzegorz IX, mimo protestów kanoników z Mortary, przeniósł główną siedzibę kongregacji do S. Pietro in Ciel d'Oro, wskazując na kryzys we wspólnocie w Mortarze, grożący rozłamem w kongregacji. W 1237 uregulowane zostały wybory opata S. Pietro i prepozyta Mortary, a rok później prepozytura w Mortarze odzyskała nominalny tytuł caput congregationis, jednak bez odbierania rzeczywistych prerogatyw przełożonemu z S. Pietro w Pawii.

Reformy Grzegorza IX przyniosły wewnętrzną stabilizację kongregacji, jednak konkurencja ze strony nowych zakonów żebraczych (dominikanie, franciszkanie) spowodowała zmniejszenie jej popularności, a w konsekwencji spadek liczebny. Mimo to, Kongregacja św. Krzyża pozostała jedną z nielicznych wspólnot kanonickich, które mimo oznak kryzysu zachowały pewną żywotność jeszcze w stuleciu XIV. W 1333 kanonicy regularni z Pawii założyli nową wspólnotę w Roudnicy w Czechach, a w 1402 zawiązali nową wspólnotę we Fregionaia koło Lukki, która stała się zaczątkiem nowej, prężnej kongregacji (zatwierdzonej w 1408, od 1446 zwana Kongregacją Kanoników Regularnych Laterańskich).

W XV wieku Kongregacja św. Krzyża z Mortary pogrążała się coraz bardziej w kryzysie wewnętrznym, potęgowanym przez powszechną praktykę nadawania opactw i prepozytur in commendam. Ostatni przełożony kongregacji, Raffaele Salviati, podjął w 1448 próbę zreformowania wspólnoty. Zakończyła się ona całkowitym fiaskiem. W rezultacie już w 1449 za zgodą papieża Mikołaja V całą Kongregację św. Krzyża przyłączono do Kongregacji Laterańskiej.

Domy kongregacji

• S. Croce w Mortara koło Pawii
• S. Maria w Carpenzago (archidiecezja mediolańska)
• S. Marcello w Pawii
• S. Vittore w Pawii
• S. Maria w Carbonaria (diecezja Pawii)
• S. Cassiano w Mortara koło Pawii
• S. Pietro w Cantiano
• S. Maria w Castro
• S. Andrea koło Pawii
• S. Andrea koło Cefalu
• S. Giacomo de Strata koło Novary
• S. Maria de Aggere koło Novary
• S. Stefano de Bornago
• S. Andrea w Olengo (diecezja Novary)
• S. Graziano w Vercelli
• S. Maria di Bianchetti (diecezja Vercelli)
• S. Agata (diecezja Tortony)
• S. Lorenzo w Ivrei
• S. Andrea w Braida koło Asti
• S. Andrea w Chieri
• S. Pietro w Albi
• S. Maria Nuova w Asti
• S. Maria w Asti
• S. Giovanni w Acqui
• SS. Trinita w Castellazzo Bormida (diecezja Alessandrii)
• S. Matteo w Tortonie
• S. Giovanni w Tronciano (diecezja Tortony)
• S. Maria in Vezzulla
• S. Teodoro w Fasiolo
• S. Maria w Albario koło Genui
• S. Giovanni w Pavarano koło Genui
• S. Maria w Priano (archidiecezja Genui)
• S. Maria w Cassinello koło Priano
• S. Pietro di Prato w Genui
• S. Maria della Vigna w Genui
• S. Maria w Granarolo koło Genui
• S. Giovanni de Borbonino w Genui
• S. Matteo w Piacenzie
• S. Michele koło Parmy
• S. Maria di Castello w Alessandrii
• S. Bartolomeo w Alessandri
• S. Pietro in Ciel d'Oro

Bibliografia

• Paul Fridolin Kehr: Italia Pontificia. T. VI/1: Lombardia. Berlin: apud Weidmannos, 1913, s. 228-232, seria: Regesta Pontificum Romanorum.
• Augustinian Canons. Congregations and Houses [online] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-17].
• CORTI Valeria, La congregazione dei canonici regolari di Santa Croce di Mortara: una sintesi del percorso storico secondo la storiografia contemporanea, in Antonianum 85/3 (2010) p. 479-493.. [dostęp 2015-01-19].