Joint European Torus

Joint European Torus (JET) – największy tokamak; znajduje się w Wielkiej Brytanii w pobliżu miasta Culham.

Tokamak JET w 1991 roku

Budowę prowadziły wspólnie kraje europejskie – rozpoczęła się w 1978 r., a pierwsze eksperymenty przeprowadzono w 1983 r. Badania prowadzone z użyciem JET koordynuje organizacja European Fusion Development Agreement.

Reaktor jest przystosowany do reakcji syntezy termojądrowej z wykorzystaniem deuteru i trytu. JET osiągnął rekordową moc syntezy termojądrowej – 16 MW. Aktualnie prowadzone z jego użyciem eksperymenty mają posłużyć głównie do projektowania reaktora ITER.

Kalendarium[1]

• 1973 – Rozpoczęcie prac projektowych
• 1977 – Wybór Culham jako lokalizacji dla JET
• 25 czerwca 1983 – Pierwsze uzyskanie plazmy w tokamaku JET
• 9 kwietnia 1984 – Oficjalne otwarcie JET przez królową Elżbietę II
• 9 listopada 1991 – Pierwsze na świecie kontrolowane pozyskanie energii z syntezy jądrowej
• 1993 – Zastosowanie diwertora w nowej konfiguracji JET
• 1997 – JET uzyskuje 16 MW mocy, co jest rekordem świata w dziedzinie syntezy jądrowej
• 1998 – Pierwsze użycie zdalnego sterowania pracą wewnątrz komory
• 2000 – Koordynacja badań zostaje oparta na „Europejskim porozumieniu w sprawie rozwoju syntezy jądrowej” (EFDA), które zostało podpisane przez wszystkie 27 państw członkowskich UE oraz Szwajcarię
• 2006 – JET rozpoczyna pracę w „ITERowej” konfiguracji magnetycznej
• 2009–2011 – Instalacja nowej ściany tokamaka w celu testowania materiałów, które zostaną użyte w reaktorze ITER
• 2011 – Eksperymenty z nową ścianą typu „all-metal”
• 14 lipca 2014 – Komisja Europejska podpisała kontrakt na finansowanie kwotą 283 mln EUR następnych 5 lat eksperymentów w JET
• w marcu 2019, w czasie trwających rozmów związanych z wyjściem UK z Unii Europejskiej, przedłużono kontrakt z JET na następne 5 lat, do końca 2023 roku^[2]
• 14 października 2023 ogłoszono, że działalność JET zostanie w tym miesiącu zakończona^[3]; rozbiórka reaktora JET zaplanowana została do roku 2040^[4]

Dane techniczne

• Waga komory próżniowej: 100 ton
• Waga toroidalnych cewek: 384 tony
• Waga żelaznego rdzenia: 2800 ton
• Wykonanie ścian: beryl, wolfram
• Większy promień plazmy: 2,96 m
• Mniejszy promień plazmy: 2,10 m (w poziomie), 1,25 m (w pionie)
• Długość impulsu: 20–60 s
• Toroidalne pole magnetyczne (w osi plazmy): 3,45 T
• Prąd plazmy: 3,2 MA (w plazmie w kształcie okrągłym), 4,8 MA (w kształcie litery D)
• Trwałość plazmy: 5–30 s
• Dodatkowe źródła ogrzewania:
  • Ogrzewanie wiązką cząstek neutralnych ≤23 MW
  • Ogrzewanie falami radiowymi ≤15 MW
• Główna diagnostyka:
  • Kamery w zakresie widzialnym i podczerwonym
  • Liczne cewki magnetyczne – zapewniają pomiary pola magnetycznego, prądu i energii
  • Spektroskopia – dostarcza wiedzy o temperaturze elektronów i gęstości elektronowej plazmy
  • Interferometr – pomiary gęstości plazmy
  • Spektrometry zakresów widzialnego / UV / promieniowania X – pomiary temperatur i gęstości
  • Bolometr – pomiar strat energii z plazmy
  • Różnego typu sondy umiejscowione w plazmie – dokładne pomiary natężenia przepływu i temperatury
  • Kamery miękkiego promieniowania X badające magnetohydrodynamiczne właściwości plazmy
  • Monitory twardego promieniowania rentgenowskiego
• Diagnostyka neutronowa:
  • Zliczanie neutronów: liczba neutronów opuszczających plazmę wiąże się bezpośrednio z mocą fuzji.
  • Spektroskopia neutronowa: energia neutronów jest ściśle związana z reaktywnością paliwa i rozkładem prędkości jonów.

Przyszłość

Naukowcy z Oxfordshire przygotowują się do przeprowadzenia kolejnych prób fuzji, które mają rozpocząć się w 2015. Spodziewają się oni pobicia ich własnego rekordu świata w ilości mocy (16 MW) wyprodukowanej w wyniku fuzji jądrowej^[5].

Przypisy

1. http://www.efda.org/jet/history-anniversaries/ JET – History and Anniversaries (ang.).
2. https://www.gov.uk/government/news/future-of-jet-secured-with-new-european-contract UK’s nuclear fusion site ends experiments after 40 years (ang.).
3. https://www.bbc.com/news/science-environment-67101176 UK’s nuclear fusion site ends experiments after 40 years (ang.).
4. https://www.gov.uk/government/news/jet-experiments-to-test-electronics-in-fusion-environments JET experiments to test electronics in fusion environments (ang.).
5. http://www.world-nuclear-news.org/-NN_JET_to_relaunch_060911a.html – JET to relaunch (ang.).

Linki zewnętrzne

• oficjalna strona reaktora
• JET i Polska. jet.efda.org:80. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-19)].(Archiwum)

Kontrola autorytatywna (Tokamak):

• ISNI: 0000000107206229
• VIAF: 124939533
• LCCN: n86034624

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Joint-European-Torus
• DSDE: Joint_European_Torus