Język ogólny

Język ogólny (lub język powszechny)^[1] – zespół środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, stylistycznych) rozumianych i akceptowanych przez ogół użytkowników języka^[2]. Pojęcie to może być rozumiane na różne sposoby: bywa przeciwstawiane dialektom – i odnoszone do odmian ogólnonarodowych (języków standardowych) – bądź odmianom środowiskowym lub fachowym. W obiegu naukowym funkcjonuje kilka bardziej precyzyjnych ujęć tego terminu, wypracowanych na gruncie różnych tradycji lingwistycznych.

Znaczenie

Na gruncie polskiej lingwistyki pod pojęciem języka ogólnego (czy też ogólnonarodowego^[3][4]) rozumie się taką formę egzystencji języka, która służy jako ponaddialektalny (ponadgwarowy) środek porozumiewawczy. Stoi ona zatem w opozycji do dialektów i gwar (odmian niestandardowych, ograniczonych geograficznie i społecznie). Cechuje się wysokim wypracowaniem funkcjonalnym (zróżnicowaniem stylistycznym i zastosowaniem we wszelkich obszarach życia publicznego), a także podległością autorytatywnej kodyfikacji^[5]. Odmiana ogólna polszczyzny funkcjonuje zarówno w postaci pisanej, jak też ustnej^[5] i jest znana praktycznie wszystkim użytkownikom języka (a większość społeczeństwa posługuje się nią na co dzień)^[6]. Stanowi odmianę prestiżową^[7] i kulturalną^[5], która nie jest postrzegana jako dialekt^[8]. W takim rozumieniu język ogólny można utożsamić z językiem standardowym^[3][4]. Istnieją jednak pewne różnice semantyczne między tymi nazwami, przynajmniej na poziomie ich budowy: określeniu „język standardowy” da się przypisać związek z kryterium jakości języka i podległości normom; z kolei termin „język ogólny” nawiązuje do zasięgu tej odmiany językowej. Dodatkowo w językoznawstwie polskim termin „standardowy” występuje też w innym, bliżej niepowiązanym znaczeniu: „nienacechowany; nieoryginalny lub przeciętny”^[6].

Język ogólny można także rozumieć węziej, tj. jako odmianę normatywno-szkolną, model właściwy dla edukacji i normatywnego podejścia do języka. Chodzi o standard postulowany, wyrażający to, jak powinno się mówić, a nie to, jak rzeczywiście się mówi. W takim ujęciu język ogólny jest przeciwstawiany ściślej tym odmianom lokalnym i środowiskowym, które znajdują się na „obrzeżach języka ogólnego” – i w dużej mierze czerpią z jego zasobów (w zakresie gramatyki i podstawowej leksyki), lecz odróżniają się od języka ogólnonarodowego sensu stricto^[9].

Termin „język ogólny” na gruncie polskim wprowadził Zenon Klemensiewicz^[6], z czasem zaczął on wypierać starsze określenie „język literacki”^[10]. Klemensiewicz proponował stosowanie nazwy „język literacki” na oznaczenie pisanej formy języka ogólnego, a nazwy „dialekt kulturalny” na określenie formy ustnej; rozróżnienie to jednak się nie przyjęło. Inną nieprzyjętą propozycją stało się określenie „wspólny”^[6].

W języku niemieckim występują terminy Gemeinsprache^[11][12] i Einheitssprache^[13], a w języku francuskim mówi się o langue commune^[11][13]. Podobnie w języku rosyjskim spotyka się analogiczny termin – общенациональный язык (obszczenacyonalnyj jazyk)^[11]. W języku fińskim termin yleiskieli („język ogólny”) również określa język standardowy^[14]. Na gruncie indonezyjskim używa się sformułowania bahasa umum^[2]. W Japonii przyjęły się bliskoznaczne określenia: kyōtsūgo (共通語, „język ogólny, wspólny”) i hyōjungo (標準語, „język standardowy”); oba terminy często funkcjonują wymiennie, przy czym pierwotnie nazwę kyōtsūgo nadano odmianie japońskiego z Shirakawy (prefektura Fukushima), jedynie zbliżonej do języka standardowego, ale niebędącej też dialektem tradycyjnym^[15].

Inne znaczenia

W piśmiennictwie językoznawczym można również spotkać dwa alternatywne rozumienia terminu „język ogólny”:

• odmiana języka służąca jako wspólny, supradialektalny środek komunikacji w obrębie szerszego terytorium, niekoniecznie równoważna ze skodyfikowanym standardem lub wręcz występująca poza jego ramy (np. interdialekt ogólnoczeski, zwany m.in. „nieliterackim językiem ogólnym”)^[16][17]; niemiecki termin Gemeinsprache może określać odmianę, który służy jako powszechny środek komunikacji, ale jest pozbawiona formy pisanej i nie została jeszcze przyjęta jako standard narodowy^[18];
• w badaniach nad językami specjalistycznymi język ogólny (Gemeinsprache) stoi w opozycji do języka specjalistycznego^[19][20]; bywa także odróżniany od języka literatury^[21], prozy artystycznej czy poezji^[20].

Zobacz też

Zobacz hasło język ogólny w Wikisłowniku

• język ogólnoangielski
• język ogólnopolski