Jānis Lipke

Jānis (Žanis) Lipke (ur. 1 lutego 1900 w Mitawie, zm. 14 maja 1987 w Rydze) – łotewski robotnik portowy, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Miejsce pamięci Žaņisa Lipke – Muzem, Ryga (Łotwa).

Jānis Lipke

Data i miejsce urodzenia	1 lutego 1900 Jełgawa
Data i miejsce śmierci	14 maja 1987 Ryga
Zawód, zajęcie	robotnik portowy
Odznaczenia

Biogram

Pracował jako robotnik w ryskim porcie przeładunkowym. W 1941 zdecydował się podjąć pracę jako dostawca dla Luftwaffe, by pomagać łotewskim Żydom. Oblicza się, że do października 1944 – daty wkroczenia Armii Czerwonej do Rygi – uratował 56 Żydów, ewakuując ich z ryskiego getta, co stanowi ponad 1/8^[1] ogółu ocalałych z Holocaustu na Łotwie. Z pomocą rodziny i sąsiadów, organizował różne rodzaje kryjówek (np. piwnice domów w Rydze, wiejskie domy w okolicach Dobele...)^[2] oraz system dostarczania pożywienia, gazet itp. dla prześladowanych^[3]. Pierwszą uratowaną przez niego osobą był przyjaciel rodziny – Chaim (Arke) Smoljanski, mieszkający z żoną i dziećmi w getcie. Jānis Lipke wraz z żoną, Johanną Lipke, za swoją bohaterską postawę wobec Holokaustu, otrzymali odznaczenie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[4].

Muzeum

Z inicjatywy Māris Gailisa, łotewskiego polityka i przedsiębiorcy, w pobliżu domu bohatera w dniu 30.06 2013 roku zostało uroczyście otwarte Miejsce Pamięci Žanisa Lipke – Muzeum^[2]. W ceremonii brali udział prezydenci: Łotwy (Andris Bērziņš) i Izraela (Szimon Peres)^[5].

Szopa przy domu Žaņisa Lipke, pod którą znajdowała się kryjówka; stan z lat. 70. XX wieku.

Łotewska architektka Zaiga Gaile postarała się formą Czarnej Szopy zarówno odtworzyć atmosferę kryjówki, jak i stworzyć przestrzeń do refleksji dla zwiedzających, przywołując w projekcie Arkę Noego^[6].

Uroczyste otwarcie Miejsca Pamięci.

Muzeum zostało nominowane do Europejskiego Muzeum Roku 2016 (EMYA)^[7].

Przypisy

1. Piotr Głuchowski: Nie trzeba mnie zabijać. Warszawa: Agora, 2008, s. 118. ISBN 978-83-7552-182-5.
2. Žanis Lipke Memorial | Žaņa Lipkes memoriāls [online], www.lipke.lv [dostęp 2016-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-12].
3. JānisJ. Dzintars JānisJ., Niewidzialny front: łotewskie podziemie antyfaszystowskie, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977, s. 194.
4. Jānis Lipke – Jad Waszem (ang.)
5. LolitaL. Tomsone LolitaL., Miejsce upamiętnienia Žanisa Lipke – najlepiej ukryte muzeum w Rydze., „Etnografia Nowa”, t. 7-8, Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, 2015–2016, ss.535- 547, ISSN 2080-8747.
6. Architecture of Zaiga Gaile | Žaņa Lipkes memoriāls [online], www.lipke.lv [dostęp 2016-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-12].
7. EMYA 2016 Nominees [online], www.europeanmuseumforum.info [dostęp 2016-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10].

Bibliografia

• Veilands Valdis, "A hundred great Latvians", Ryga 2006
• Lolita Tomsone, „Miejsce upamiętnienia Žanisa Lipke – najlepiej ukryte muzeum w Rydze”, [w:] Etnografia Nowa, t. 7-8, 2015–2016, Warszawa – Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, ss. 535-547.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000050693942
• VIAF: 17027825
• LCCN: no2008040146
• GND: 1180546229
• NKC: zmp20241239624
• PLWABN: 9810582521805606
• J9U: 987007289915205171
• LNB: 000144208