Józef Turbasa (ur. 25 sierpnia 1921[1] w Bieńczycach, zm. 1 sierpnia 2010[2] w Krakowie) – mistrz krawiectwa, artysta, założyciel Artystycznej Pracowni Krawieckiej J. Turbasa w Krakowie.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
krawiec |
| Odznaczenia | |
     | |
Nazywany był Pierwszym Krawcem Rzeczypospolitej[3] i ambasadorem prawdziwej elegancji. W jego zakładzie ubierali się laureaci nagrody Nobla, filmowych Oskarów, kompozytorzy, muzycy, literaci, poeci, arystokracja, prezydenci, premierzy, ministrowie, ambasadorzy oraz postacie z pierwszych stron gazet.
Życiorys
Podsumowanie
Perspektywa
Młodość
W 1937 rozpoczął praktykę krawiecką. Turbasa terminował u mistrza Kazimierza Burdy, Franciszka Kafla czy Józefa Gorala[4]. Trzy lata później zdobył tytuł czeladnika krawiectwa męskiego. W latach 1943–1945 był żołnierzem Armii Krajowej, pseudonim „Brzoza”. Żołnierz 8 kompanii III batalionu „Jan” Zgrupowania Żelbet[5]. Odznaczony Krzyżem Armii Krajowej i Odznaką Grunwaldzką. Po wojnie przez osiem miesięcy był więziony za swoją działalność w więzieniu św. Michała w Krakowie, w którym przebywał w jednej celi z mistrzem krawieckim Józefem Aksakiem, członkiem Monachijskiej Akademii Krawieckiej Müllera[4]. Po wyjściu z więzienia powrócił do zawodu. 10 października 1946 r. złożył egzamin mistrzowski oraz otrzymał prawo używania tytułu mistrza krawiectwa męskiego. W 1946 r. otworzył „Artystyczną Pracownię Krawiecką J. Turbasa”[6] przy ul. św. Gertrudy 14 w Krakowie. Lokal zmieniał adres jeszcze trzy razy, ale zawsze pozostawał przy tej samej ulicy[7].
Samodzielna działalność krawiecka
Podkreślał przymioty klienta, „widział” go w nowym okryciu. Doradzał, sugerował wybór kroju, tkaninę, fakturę materiału. Michał Ronikier wspomniał we wstępie do książki ABC męskiej Elegancji: „Mistrz Józef potrafi być nie tylko życzliwym doradcą, lecz również bezkompromisowym obrońcą kanonów sztuki krawieckiej”.
Wkrótce nazwisko Turbasa znane było poza granicami Polski. W 1963 roku francuska prasa doniosła, że na przyjęciu w Paryżu najlepiej ubranym okazał się francuski konsul z Krakowa, a spytany przez paryskich elegantów kto szył mu ubranie – Ted Lapidus czy Yves Saint Laurent – konsul odparł, że to Józef Turbasa z Krakowa[8]. W konsekwencji Pierre Cardin próbował ściągnąć Turbasę do Paryża. Zaproponował objęcie stanowiska pierwszego, głównego krojczego w jego domu mody[9]. Turbasa nie mógł jednak otrzymać prawa wyjazdu do Francji z całą rodziną.
U Turbasy ubierały się laureaci nagrody Nobla, Oskarów, kompozytorzy, literaci, arystokracja, prezydenci, premierzy, ministrowie, ambasadorzy oraz postacie z pierwszych stron gazet, m.in. Krzysztof Penderecki, Lucjan Kydryński (który w czasie transmisji telewizyjnej odchylił połę marynarki i poinformował, kto jest autorem jego ubioru). We frakach J. Turbasa z Krakowa dyrygowali m.in. Kazimierz Kord i Antoni Wit. Pracownię Józefa Turbasy odwiedzali także Stanisław Lem oraz Czesław Miłosz[7]. W klasycznie skrojonym garniturze chodził również Maciej Słomczyński, którego łączyła przyjaźń z Turbasą.
Andrzej Wajda odbierał Oskara za całokształt twórczości w krakowskim smokingu[10]. W 2006 podarował on Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego szamerowany frak (dzieło z pracowni Józefa Turbasy), w który był ubrany podczas uroczystości przyjęcia go do grona Akademii Francuskiej. Reżyser wspomniał: „Przekazuję go Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, bo to miejsce szczególnie bliskie memu sercu. Tu są wszystkie moje ważniejsze nagrody”[11].
Gdy właściciele szytego na miarę garnituru zakładali go na specjalną okazję, mawiali „założę Turbasę”[12]. Wisława Szymborska w tomiku Nowe lektury nadobowiązkowe napisała: „Naturalnie smoking musi być szyty na miarę. Najlepiej przez takiego mistrza, jak zamieszkały w Krakowie p. Józef Turbasa…”[13]
Działalność społeczna
Józef Turbasa był również zaangażowany w sprawy społeczne i edukacyjne. Wychował pokolenia uczniów. Związany był także z działalnością Cechu Rzemiosł Krawców w Krakowie, w którym był Starszym Cechu, a przez 5 lat zajmował stanowisko Cechmistrza Cechu Rzemiosł Odzieżowych. Pełnił również funkcję Przewodniczącego Komisji Egzaminacyjnej oraz był wieloletnim Prezesem Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Rzemieślniczej w Krakowie[5].
Turbasa był członkiem klubu Rotary, jak również myśliwym związanym z Kołem Łowieckim „Ostoja”. Przynależał także do Krakowskiego Bractwa Kurkowego. Jako „Brzoza Sprawiedliwy” był pierwszym królem kurkowym Towarzystwa Strzeleckiego „Bractwo Kurkowe” w Krakowie w odrodzonego w 1989 roku Polsce[14]. Należał również do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Był inicjatorem oraz fundatorem wraz z rodziną Turbasów witrażu „Chrystus Król” (wykonany przez Halinę Cieślińska-Brzeską) w kościele Najświętszego Salwatora w Krakowie.
Śmierć i spuścizna
Zmarł 1 sierpnia 2010 roku, został pochowany przy głównej alei na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie[15].
Według Dziennika Polskiego Józef Turbasa został zakwalifikowany do grona 17 tytułowych „Wielkich Krakowian” wśród takich osobowości jak: Karol Wojtyła, Wisława Szymborska, Stanisław Lem, Sławomir Mrożek, Tadeusz Kantor[16]. Założona przez Józefa Turbasa w 1946 roku Artystyczna Pracownia Krawiecka J. Turbasa funkcjonuje oraz kontynuuje dzieło mistrza krawieckiego przy ulicy św. Gertrudy 15 w Krakowie. Głównym krojczym oraz następcą mistrza został jego syn, Jerzy Turbasa[17].
Odznaczenia i wyróżnienia
- Krzyż Armii Krajowej i Odznaka Grunwaldzka
- Srebrny Krzyż Zasługi
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1980)
- Złoty Medal Jana Kilińskiego „Za Zasługi dla Rzemiosła Polskiego” nadany przez Prezydium Zarządu Związku Rzemiosła Polskiego
- Odznaka „Honoris Gratia” nadana przez prezydenta miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego.
- W 2017 roku w Krakowie jego imieniem nazwano ulicę na Zabłociu w Krakowie.
Wystawy i filmy
- „Złote nożyce” (2002) – portret rodzinny we wnętrzu pracowni krawieckiej jako próba zrozumienia drogi zawodowej Mistrza Józefa Turbasy i jego syna Jerzego.
- „Dylematy Polaków: moda męska” – reż. K. Miklaszewski.
- „50+1-Lecie Artystycznej Pracownik Krawieckiej J. Turbasa” – film realizowany przy okazji świętowania 50+1-lecia istnienia Artystycznej Pracowni Krawieckiej J. Turbasa we wnętrzach restauracji „Pod Krzyżykiem” przy Rynku Głównym w Krakowie, której architektem wnętrz był Jerzy Turbasa.
- „Wśród mistrzów i partaczy” (2015) – wystawa Muzeum Historycznego Miasta Krakowa w Kamienicy Hipolitów w Krakowie. Prezentacja filmu „Złote nożyce”.
Życie osobiste
Józef Turbasa był żonaty z Zofią Ciepielą. Mieli dwóch synów: Ryszarda oraz Jerzego[18].
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.