Hr.Ms. De Zeven Provinciën (1909)

Hr.Ms. De Zeven Provinciën − holenderski pancernik obrony wybrzeża, od 1936 nazwany Soerabaia, służący w marynarce holenderskiej w latach 1910-42. Stał się słynny z powodu buntu załogi w 1933 roku. Był to szósty okręt o tej nazwie.

Ten artykuł dotyczy pancernika obrony wybrzeża De Zeven Provinciën. Zobacz też: inne okręty nazwane De Zeven Provinciën.

De Zeven Provinciën

De Zeven Provinciën
Historia
Stocznia	Rijkswerf(inne języki), Amsterdam
Położenie stępki	7 lutego 1908
Wodowanie	15 marca 1909
Koninklijke Marine
Nazwa	„De Zeven Provinciën” (1908-1936) „Soerabaia” (1936-1942)
Wejście do służby	6 października 1910
Zatopiony	18 lutego 1942 przez japońskie samoloty
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 5973 t pełna: 6525 t
Długość	101,5 m
Szerokość	17,1 m
Zanurzenie	6,15 m
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężenia o mocy łącznej 8516 KM, 8 kotłów parowych, 2 śruby
Prędkość	16 węzłów
Zasięg	5100 mil morskich przy prędkości 8 w
Uzbrojenie
2 x 283 mm (2xI), 4 × 150 mm (4xI), 10 × 75 mm (10 x I) - stan początkowy, szczegóły poniżej
Załoga	448-452

Historia powstania

Przyczyną rozwijania przez Holandię na przełomie XIX i XX wieku klasy pancerników przybrzeżnych była głównie potrzeba ochrony rozległych kolonii w Indiach Wschodnich (obecnej Indonezji). „De Zeven Provinciën” (Siedem Prowincji) był dziewiątym i ostatnim, a zarazem najsilniejszym holenderskim okrętem tej klasy. Stanowił on powiększone rozwinięcie pancerników przybrzeżnych typu Jacob van Heemskerck. Wprowadzono na nim działa kalibru 283 mm, zamiast 240 mm na wcześniejszych okrętach, w jednodziałowych wieżach na dziobie i rufie. Działa te były najcięższymi używanymi na holenderskich okrętach.

Służba

Położenie stępki – 7 lutego 1908 w stoczni Rijkswerf(inne języki) w Amsterdamie, wodowanie – 15 marca 1909, wszedł do służby 6 października 1910. W 1921 został wysłany do Holenderskich Indii Wschodnich.

W dniach od 4 do 10 lutego 1933 doszło na okręcie do buntu marynarzy, którym z uwagi na kryzys obcięto płace. Główną siłę buntu stanowili Indonezyjczycy, którym obniżono płace w większym stosunku niż marynarzom holenderskim; byli oni też dyskryminowani na inne sposoby. Podczas rejsu szkolnego wokół Sumatry, wykorzystując zejście dowództwa okrętu na przyjęcie na lądzie, wieczorem 4 lutego 1933 marynarze indonezyjscy i część holenderskich opanowali okręt. Powstańcy uwięzili holenderskich oficerów, po czym wyszli w morze w kierunku Surabai, chcąc rozszerzyć powstanie na inne okręty holenderskiej floty kolonialnej. Okręt prowadził znający tamtejsze wody mat Kawilarang. W pościg wyruszyły siły floty holenderskiej z krążownikiem „Java” na czele i niszczycielami, aczkolwiek nie dążyły one do starcia artyleryjskiego. Mimo wezwań, załoga „De Zeven Provinciën” nie zdała okrętu. 10 lutego rano, w rejonie cieśniny Sunda, holenderski wodnosamolot Fokker T.IV trafił jedną bombą w mostek „De Zeven Provinciën”, na skutek czego zginęło 23 marynarzy, w tym część przywódców buntu. Pozostali marynarze poddali wówczas okręt. Trafienie prawdopodobnie nie było celowe, lecz rzut bomby miał jedynie spowodować poddanie się. 164 członków załogi, w tym 29 Holendrów, zostało następnie skazanych na kary więzienia (Kawilarang na 18 lat więzienia, a Holender Boshart z działu maszynowego na 17 lat).

Następnie, w lipcu 1933 okręt został wycofany z aktywnej służby, a w latach 1935 – 36 przekształcony w szkolny okręt artyleryjski. Przy tym, zdjęto mu 5 kotłów parowych i jeden komin, przerabiając pozostałe kotły na opalanie mazutem (moc 7500 KM). Wzmocniono na nim uzbrojenie przeciwlotnicze^[1]. W związku z wcześniejszymi zajściami i przeznaczeniem nazwy „De Zeven Provinciën” dla nowo budowanego krążownika, okręt w 1936 przemianowano na „Soerabaia” (Surabaja). Podczas II wojny światowej okręt był używany do ochrony bazy w Surabai. Został tam zatopiony przez japońskie samoloty 18 lutego 1942 roku jedną bombą, która trafiła w komin i eksplodowała pod dnem^[1].

Okręt został później podniesiony przez Japończyków, którzy zamierzali go wcielić jako pływającą baterię przeciwlotniczą, lecz nie ukończyli remontu^[1]. W międzyczasie służył jako hulk koszarowy^[1]. W 1945 roku został samozatopiony w pobliżu Surabai^[1].

Dane techniczne

• zapas paliwa: 700-872 t. węgla

Uzbrojenie i wyposażenie

• początkowo
  • 2 działa kalibru 283 mm Krupp w wieżach jednodziałowych na dziobie i rufie (2xI)
    • długość lufy L/42,5 (42,5 kalibrów), masa pocisku 302 kg, donośność 16 100 m
  • 4 działa 150 mm (4xI, po 2 na burtach)
    • długość lufy L/40
  • 10 dział 75 mm (10xI)
  • 2 karabiny maszynowe

• po modernizacji w 1936:
  • 2 działa kalibru 283 mm L/42,5 (2xI)
  • 2 działa 150 mm L/40 (2xI)
  • 2 działa 75 mm (2xI)
  • 2 działa plot 40 mm Vickers No.1 (2xI)
  • 6 wkm plot 12,7 mm (3xII)

Opancerzenie

• pas burtowy: 100-150 mm
• pokład pancerny: 50 mm
• wieże dział artylerii głównej: 248 mm
• stanowisko dowodzenia: 250 mm (inne dane: 215 lub 200 mm)

Przypisy

1. Mitiuckow 2014 ↓, s. 13-15.

Bibliografia

• Siergiej Patianin, Michaił Barabanow. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Niderłandow i małych stran Zapadnoj Jewropy [Корабли Второй мировой войны. ВМС Нидерландов и малых стран Западной Европы]. „Morskaja Kampanija”. Nr 2’2006, 2006. Moskwa: OOO Kollekcyja. (ros.).
• Zbigniew Flisowski, Opowieści z mórz, brzegów i wysp, Wydawnictwo MON, Warszawa 1976, s.419-437
• Nikołaj Mitiuckow. Poprzednicy zbuntowanego pancernika. „Okręty Wojenne”. Nr 2/2014. XXI (124), marzec – kwiecień 2014. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.