Gwara łódzka

Gwara łódzka – łodzianizmy, słownictwo charakterystyczne dla mieszkańców aglomeracji łódzkiej. W gwarze łódzkiej występują liczne germanizmy, jidyszyzmy oraz zapożyczenia z innych gwar, a w szczególności z poznańskiej i śląskiej^[1][2].

Znak kierunku „krańcówka” do pętli MPK Łódź

Ekspres

Brecha

Tytka

Przykłady

• „ajntopf” – obiad z jednego garnka^[3][4]
• „angielka” – 1) bułka paryska^[5][6]; 2) określenie małej szklaneczki potocznie zwanej literatką
• „august” – klaun, błazen^[1]
• „bajzel” – bałagan, nieład^[7]
• „bigiel” – deptak, tłoczne miejsce, w szczególności zamknięta dla ruchu część ulicy Piotrkowskiej w Łodzi^[8]
• „brzuszek” – surowy boczek^[6]
• „chachmęcić” – kombinować^[9]
• „chechłać” – kroić tępym nożem
• „chęchy” lub „chynchy” – krzaki, zarośla^[10]
• „chichry, chichrać się” – śmiech, śmiać się^[7]
• „drygle” – zimne nóżki (potrawa)^[6]
• „ekspres” – zamek błyskawiczny
• „farfocle” – warzywa w zupie^[9][11]
• „foliówka” – torebka, torba foliowa, reklamówka
• „galancie” – dużo, ładnie, dobrze
  • „galanty” – spory, duży^[5]
• „gołda” – wódka^[7]
• „krańcówka” – pętla lub przystanek końcowy linii komunikacji tramwajowej lub autobusowej^[12]
• „kulosy” – nogi^[7]
• „lajpo” lub „limo” – zasinienie pod okiem od uderzenia, podbite oko
• „lebera” – wątrobianka^[6]
• „leberka” – pasztetowa^[6][5]
• „migawka” – bilet okresowy MPK^[6] (obecnie bilety okresowe w Łodzi wydawane są w postaci elektronicznej na karcie miejskiej, która również nazywa się Migawka)
• „na dworzu” – zamiast „na dworze” (Jest ciepło na dworzu)
• „po prosty” – często używane, zamiast „po prostu”
• „piekarz” – nalepka na chlebie
• „po czemu” – po ile
• „schodzić” – wysiadać z tramwaju^[13]
• „siajowe” – kiepskiej jakości^[6] (od imienia Szai Rosenblatta)
• „śnupa” – pysk, twarz^[7]
• „szlaja, szlajać się” – włóczęga, włóczyć się^[11]
• „sznyta, sznytka” – kromka^[1]
• „taryfa” – taksówka^[7]
• „towar” – określenie tkaniny^[6], popularne wśród branży włókniarskiej
• „trambambula” – piłkarzyki
• „żulik” – chleb turecki z rodzynkami^[14][5] (podłużny chlebek z rodzynkami podbarwiony kawą zbożową, słodzony miodem lub melasą^[15][16])

Zdarzają się również germanizmy – łom to „brecha” lub „breszka”, torebka uformowana z kawałka szarego papieru zwiniętego w rożek (mogąca służyć jako np. opakowanie na cukierki) to „tytka”^[17][5] – oraz rusycyzmy („stać za czymś” w znaczeniu „stać po coś”, „bystro” w znaczeniu „prędko, szybko”).

Gwary dzielnicowe

Kiedy kształtowała się Łódź przemysłowa, czyli pod koniec XIX i na początku XX wieku, oraz w latach 50 XX w., w podłódzkich osiedlach osiedlali się chłopi, którzy przekształcali słowa używane najczęściej w miejscu pracy. Tak powstawały zniekształcone określenia, jak: „karolyfer” zamiast kaloryfer lub „towar” zamiast tkanina. Takie dialekty panowały m.in. na niegdyś podłódzkich Bałutach i Chojnach.

Zobacz też

Zobacz hasło Regionalizmy łódzkie w Wikisłowniku

• gwara miejska