Loading AI tools
stopień generalski Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Generał – wysoki stopień wojskowy, a także grupa stopni generalskich.
Nazwa pochodzi od łac. generalis („główny, nadrzędny”) i oznaczała początkowo głównego dowódcę wojska lub konkretnego rodzaju broni. W tym znaczeniu stopień generała jako naczelnego dowódcy całych sił zbrojnych państwa zachował się jedynie w Szwajcarii.
Stopień ten, wprowadzony do obiegu w XVI wieku we Francji, występuje w podobnym brzmieniu w większości armii świata. Później generał stał się zwykłym stopniem wojskowym, podzielono go też na kilka – trzy do pięciu – stopni. W części państw poszczególne stopnie generalskie są najwyższymi stopniami wojskowymi, w części wyższym stopniem jest jeszcze marszałek, zwany w niektórych państwach feldmarszałkiem, czyli marszałkiem polowym lub polnym. Oprócz wojsk lądowych, stopień generała został w większości państw przyjęty przez lotnictwo (wyjątek w tym zakresie stanowi Wielka Brytania), natomiast odpowiednikiem generała w marynarce wojennej jest admirał. Termin „generał” używany jest zarówno jako nazwa konkretnego stopnia generała, jak i jako ogólne określenie stopni generalskich.
W armiach niektórych krajów, zwłaszcza znajdujących się w stanie wojny albo rządzonych przez dyktatorów, funkcjonował jeszcze jeden stopień wyższy od wszystkich generałów i marszałka: generalissimus. Stopień ten nosił m.in. Józef Stalin.
W Polsce termin pojawił się w XVII wieku, początkowo jako stopień dowódczy wojsk zaciężnych, później także na oznaczenie dowódców artylerii.
Generał – początkowo dowódca określonego rodzaju wojsk:
Generał – dowódca wyższych jednostek wojskowych, początkowo w cudzoziemskim autoramencie, najpierw w piechocie i dragonii:
W czasach stanisławowskich generałowie lejtnanci byli dowódcami dywizji, a generałowie majorowie ich zastępcami, zaś dowódcy brygad kawalerii narodowej – brygadierzy – zostali zrównani z generałami majorami. Istnieli też generałowie majorowie ziemiańscy, którzy dowodzili pospolitym ruszeniem swojej ziemi (powiatu).
W 1790 roku wraz z ożywieniem urzędu pisarzy polnych otrzymali oni stopień generała lejtnanta, najwyższy z wówczas istniejących.
Członkami sztabu generalnego w dobie I Rzeczypospolitej byli ludzie sprawujący następujące urzędy wojskowe (odpowiadające częściowo funkcji generała): hetman wielki koronny, hetman wielki litewski, hetman polny koronny, hetman polny litewski, strażnik wielki koronny i strażnik wielki litewski, strażnik polny koronny i strażnik polny litewski, pisarz polny koronny i pisarz polny litewski, oboźny wielki koronny i oboźny wielki litewski, oboźny polny koronny i oboźny polny litewski oraz regimentarze.
Poza wojskowością pojęcia "generał" w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej używano także na określenie instytucji i urzędów cywilnych.
W okresie Księstwa Warszawskiego istnieli generałowie dywizji i generałowie brygady dowodzący jednostkami (dywizje, brygady) złożonymi z jednego rodzaju wojska.
W Królestwie Polskim funkcjonował ponadto stopień generała "broni" dowodzącego danym korpusem, przy czym generał jazdy był starszy (ważniejszy) od generała piechoty (nie było generała artylerii).[potrzebny przypis]
27 marca 1919 Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Józef Leśniewski „w celu ustalenia nomenklatury tytułów oficerskich” ustalił następujące nazwy w Wojsku Polskim dla generałów:
Jednocześnie zastrzegł, że stopień generała porucznika zastępuje stopień generała dywizji, a stopień generała podporucznika winien być stosowany zamiast stopnia generała brygady lub generała majora[1]. Oficerom posiadającym stopień generała porucznika lub generała podporucznika pełniącym służbę w wojskach technicznych lub służbach bądź w Korpusie Morskim Marynarki Wojennej przysługiwał tytuł:
15 lutego 1921 Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Kazimierz Sosnkowski zatwierdził nazwy stopni dla oficerów i szeregowych Marynarki Wojennej. Dla oficerów korpusu morskiego wprowadzono między innymi stopnie: admirała, wice-admirała i kontr-admirała[uwaga 1]. Oficerom korpusu rzeczno-brzegowego i technicznego, przysługiwały w zamian stopni admiralskich, stopnie generalskie:
5 maja 1922 weszła w życie Ustawa z dnia 23 marca 1922 r. o podstawowych obowiązkach i prawach oficerów Wojsk Polskich[3]. Na mocy tego aktu prawnego utworzony został Korpus Generałów, jako odrębny korpus osobowy oraz ustanowione w tym korpusie stopnie wojskowe:
W 1919 Józef Leśniewski na przykład posiadał stopień generała porucznika[4]. Józef Porzecki posiadał stopień generała majora[5].
W dzisiejszych SZ RP istnieją cztery stopnie generalskie, które w Wojskach Lądowych, Wojskach Specjalnych, Siłach Powietrznych i Wojskach Obrony Terytorialnej, przeznaczone są dla najwyższych dowódców z tych korpusów osobowych:
generał (dawniej generał armii) | ||
generał broni | ||
generał dywizji | ||
generał brygady |
W Marynarce Wojennej odpowiadają im stopnie admiralskie.
Na pierwszy i następne stopnie generalskie mianuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku żołnierza SZ RP wnioskuje o to Minister Obrony Narodowej. W przypadkach innych, np. Straży Granicznej, Minister Spraw Wewnętrznych, a Agencji Wywiadu Szef AW.
Odpowiednikami wojskowych stopni generalskich w innych polskich służbach mundurowych są m.in.[6]:
Generał broni jest stopniem „zbiorczym”, łączącym w sobie stopnie generałów różnych rodzajów „korpusów” broni: np. generała piechoty, generała artylerii, generała kawalerii, generała lotnictwa (występujących w przeszłości w wojsku polskim lub współcześnie w wojskach obcych). Za czasów Królestwa Polskiego, tj. 1815-1831 r., mianem Korpusu Broni określano cały rodzaj broni, gdyż Korpus Piechoty i Korpus Jazdy (Kawalerii) stanowiły najwyższe szczeble dowódcze tych broni.
1 stycznia 2002 roku w Siłach Zbrojnych RP ustanowione zostały stopnie wojskowe „generała” oraz „admirała floty”[7], który odpowiada stopniowi generała broni. W ten sposób stopień admirała pozostał najwyższym stopniem w Marynarce Wojennej RP i stał się odpowiednikiem nowo utworzonego „generała”. Oznakami obu tych stopni wojskowych są między innymi cztery gwiazdki. Wprowadzenie tak nazwanego stopnia generalskiego spotkało się z krytyką, gdyż – jak podkreślano – stanowi on bezpośrednią kalkę z Armii Stanów Zjednoczonych i całkowicie ignoruje polską tradycję nazewnictwa stopni generalskich (tj. * – generał brygady, ** – generał dywizji, *** – generał broni, **** – generał armii):
„Chciałem zwrócić uwagę na problematykę stopni generalskich (...). Chodzi o wprowadzenie nowego stopnia – „generał” z czterema gwiazdkami. Jednocześnie odrzucono istniejący już w PRL stopień „generał armii” argumentując, że kojarzy się on głównie z gen. Jaruzelskim i wynika z radzieckiej tradycji. Otóż to ostatnie stwierdzenie jest błędne, albowiem jest to tytulatura francuska. Tak więc stopień „generał armii” byłby zgodny z obowiązującym w Wojsku Polskim nazewnictwem opartym zresztą na wzorach francuskich (chodzi tylko o nazwy, a nie o wygląd dystynkcji, które są zupełnie inne). Mielibyśmy generała brygady (franc. General de Brigade), generała dywizji (General de Division), generała broni (General de Corps) i generała armii (General de Armee). Natomiast stopień „generał” jako najwyższy w tej hierarchii wywodzi się z systemu niemieckiego, obowiązującego także w Polsce przedrozbiorowej i wtedy układ stopni generalskich powinien wyglądać następująco: brygadier, generał major, generał porucznik i generał. Jest on zresztą wzorem dla wielu współczesnych armii, np. brytyjskiej i amerykańskiej. Co ciekawe, w tej ostatniej najwyższym stopniem generalskim (pięć gwiazdek) jest generał armii (General of the Army) i nie wynika to na pewno z radzieckiej tradycji”.
Insygniami generała są gwiazdki na naramiennikach (odpowiednio od jednej do czterech, w zależności od stopnia) i wężyk generalski (zarówno na naramiennikach, jak i na otoku), lampasy na spodniach, a także proporzec generalski.
Obecnie w Wojsku Polskim służy 121 generałów[8], w tym 83 generałów brygady (maj 2024)[9], 27 generałów dywizji (kwiecień 2024)[10], 9 generałów broni (maj 2024)[11] i 2 generałów czterogwiazdkowych (maj 2024)[12].
Polska | generał brygady kod NATO OF-6 | generał dywizji kod NATO OF-7 | generał broni kod NATO OF-8 | generał (generał armii) kod NATO OF-9 | marszałek kod NATO OF-10 |
---|---|---|---|---|---|
Belgia | fr. Général de Brigade niderl. Brigade-generaal | fr. Général-major niderl. Generaal-majoor | fr. Lieutenant-général niderl. Luitenant-generaal | fr. Général niderl. Generaal | – |
Bośnia i Hercegowina | brigadni general | general major | general pukovnik | – | – |
Bułgaria | бригаден генерал | генерал-майор | генерал-лейтенант | генерал | – |
ChRL | starszy pułkownik (大校, dàxiào)[uwaga 3] | generał major (少将, shǎojiāng) | generał porucznik (中将, zhōngjiāng) | generał (上将, shàngjiāng) | Marszałek ChRL (元帥, yuánshuài)[uwaga 4] |
Chorwacja | brigadni general[uwaga 5] | general bojnik | general pukovnik | general zbora | stožerni general |
Czechy | brigádní generál | generálmajor | generálporučík | armádní generál | – |
Francja | Général de Brigade[uwaga 6] W lotnictwie: Général de Brigade Aérienne | Général de Division W lotnictwie: Général de Division Aérienne | Général de Corps d´Armée W lotnictwie: Général de Corps Aérien | Général d´Armée W lotnictwie: Général d´Armée Aérienne | Maréchal de France[uwaga 7] |
Grecja | Taxiarchos | Ypostratigos | Antistratigos | Stratigos | – |
Hiszpania | General de brigada | General de división | Teniente general | General de Ejército | Capitán general[uwaga 8] |
Iran | سرتیپ دوم پاسدار سرتیپ پاسدار | سرلشکر پاسدار | سپهبد پاسدار | ارتشبد پاسدار | – |
Izrael | Tat-Aluf | Aluf | Rav-Aluf | – | – |
Japonia | – | 陸将補 (rikushōho)[uwaga 9] generał brygady | 陸将 (rikushō) generał dywizji | 陸上幕僚長たる陸将 (rikujō bakuryōchō taru rikushō) generał armii | – |
Kanada | Brigadier-General | Major-General | Lieutenant-General | General | – |
KRLD | generał-major (소장) | generał-lejtnant (중장) | generał-pułkownik (상장) | generał armii (대장) | wicemarszałek (차수) Marszałek Armii Ludowej (인민군원수) Marszałek KRLD (공화국원수) |
Kuba[15] | General de Brigada | General de División | General de Cuerpo de Ejército | General de Ejército[uwaga 10] | Comandante en Jefe[uwaga 11] |
Litwa | brigados generolas | generolas majoras | generolas leitenantas | generolas | – |
Meksyk[16] | General Brigadier | General de brigada | General de división | – | |
Mongolia | бригадын генерал | хошууч генерал | дэслэгч генерал | генерал | – |
Niemcy[17] | Brigadegeneral | Generalmajor | Generalleutnant | General | – |
III Rzesza | Generalmajor | Generalleutnant | General | Generaloberst | Generalfeldmarschall |
Norwegia | Brigadier[uwaga 12] | Generalmajor | Genralløytnant | General | – |
Portugalia | Brigadeiro-general | Major-general | Tenente-general | General | Marechal[uwaga 13] |
Rosja[18] | generał-major (генерал-майор)[uwaga 14] | generał-lejtnant (генерал-лейтенант)[uwaga 15] | generał-pułkownik (генерал-полковник)[uwaga 16] | generał armii (генерал армии)[uwaga 17] | Marszałek Federacji Rosyjskiej (Маршал Российской Федерации)[uwaga 18] |
ZSRR | generał-major (генерал-майор) | generał-lejtnant (генерал-лейтенант) | generał-pułkownik (генерал-полковник) | generał armii (генерал армии) | marszałek rodzaju wojsk (маршал рода войск) główny marszałek rodzaju wojsk (главный маршал рода войск) Marszałek Związku Radzieckiego (Маршал Советского Союза)[uwaga 19] |
Rumunia | General de brigada | General maior | General locotenent | General | Mareșal |
Słowacja[19] | Brigádny generál | Generálmajor | Generálporučík | Generál | – |
Szwajcaria | Brigadier[uwaga 20] | Divisionar | Korpskommandant | General[uwaga 21] | – |
Szwecja | Brigadgeneral | Generalmajor | Generallöjtnant | General | – |
Turcja[20] | Tuğgeneral | Tümgeneral | Korgeneral | Orgeneral[uwaga 22] | Mareşal |
Ukraina | бригадний генерал | генерал-майор | генерал-лейтенант | генерал-полковник | генерал армії України[uwaga 23] |
Wielka Brytania | Brigadier[uwaga 24] | Major General[uwaga 25] | Lieutenant General[uwaga 26] | General | Field Marshal[uwaga 27] |
Węgry | Dandártábornok | Vezérőrnagy | Altábornagy | Vezérezredes | – |
Włochy[21] | Generale di brigata / Brigadier Generale[uwaga 28] | Generale di divisione / Maggior Generale | Generale di corpo d'armata / Tenente Generale | Generale di corpo d'armata con incarichi speciali | Generale[uwaga 29] |
W Siłach Zbrojnych Stanów Zjednoczonych stopnie generalskie są używane przez Wojska Lądowe, Korpus Piechoty Morskiej i Siły Powietrzne.
Kod NATO | US Army | Tłumaczenie nazwy | Liczba gwiazdek | Polski odpowiednik[22] |
---|---|---|---|---|
– | General of the Armies[uwaga 30] | generał armii (l. mn.) | 6 (nieoficjalnie) | brak, poza Polską generalissimus |
OF-10 | General of the Army[uwaga 31] | generał armii (l. poj.) | 5 | Marszałek Polski |
OF-9 | General | generał | 4 | generał |
OF-8 | Lieutenant General | generał porucznik | 3 | generał broni |
OF-7 | Major General | generał major | 2 | generał dywizji |
OF-6 | Brigadier General | generał brygadier | 1 | generał brygady |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.