Ojcem Eufrozyny był książę Mieszko I Plątonogi. Przypuszczalnie między 1170 a 1180[4] poślubił on Ludmiłę, która prawdopodobnie pochodziła z dynastii Przemyślidów[5]. Badacze najczęściej identyfikują ją jako córkę albo Ottona III, księcia ołomunieckiego, i Durancji[6], albo syna powyższej pary, Włodzimierza, ijego (nieznanej z imienia) małżonki[7]. Pojawiły się również odosobnione teorie, jakoby matka Eufrozyny była córką księcia czeskiegoSobiesława I i księżniczki chorwackiej Adelajdy[8], bądź też dzieckiem jednego z braci tegoż księcia[9]. Z małżeństwa Mieszka i Ludmiły pochodziło najprawdopodobniej pięcioro dzieci: Kazimierz, Ludmiła, Agnieszka, Eufrozyna iRyksa[10].
Eufrozyna urodziła się najpóźniej z końcem XII wieku[1]. Była pierwszą przedstawicielką dynastii Piastów noszącą to imię[1]. Nadanie tego miana córce Mieszka Plątonogiego nie zostało ostatecznie wyjaśnione. Przypuszcza się, że w dynastii piastowskiej mogło pojawić się ono za pośrednictwem babki macierzystej Eufrozyny, pochodzącej prawdopodobnie z dynastii Rurykowiczów. Jeżeli ową babką była Durancja, wówczas imię Mieszkówny nawiązywałoby do domniemanej siostry Durancji, Eufrozyny Mścisławówny (żony króla węgierskiegoGejzy II)[11]. Po niej imię to otrzymała jej bratanica, córka Kazimierza opolskiego, księżna kujawska[12].
Związki z klasztorem w Rybniku
Klasztor w Czarnowąsach, ufundowany przez rodzinę Eufrozyny
Jedyne informacje na temat córek Mieszka i Ludmiły znajdują się w Nekrologu czarnowąskim. Pod datami dziennymi 14 stycznia, 9 maja i 25 maja zapisane zostały zgony trzech córek książęcych, odpowiednio: Ludmiły, Agnieszki i Eufrozyny[13]. Źródło nazywa Ludmiłę i Agnieszkę dziedziczkami założonego z inicjatywy księżnej Ludmiły między 1203 a 1207[14] klasztoru w Rybniku koło Raciborza, następnie przeniesionego do Czarnowąsów. Nekrolog czarnowąski nie wymienia Eufrozyny jako dziedziczki konwentu, zapisując jedynie pod dniem 25 maja: „Euphrosina ducissa Mesconis filia” (łac.)[15]. Przypuszcza się, że księżniczka nie była bliżej związana z norbertankami i, będąc już osobą dorosłą, przebywała z dala od rybnickiego konwentu[16].
Możliwe małżeństwo w Niemczech
Zdaniem części badaczy Eufrozyna zmarła jako hrabina niemiecka. Podstawą takiego przypuszczenia jest zapiska nekrologu żeńskiego klasztoru augustiańskiego w Derneburgu, obecnie w gminie Holle w Dolnej Saksonii, umieszczona pod datą 23 maja: „(E)uffrosina polonika et cometissa obiit coma [?]” (łac.)[17].
Zapiskę powyższą po raz pierwszy odniosła do Eufrozyny XIX-wieczna historiografia niemiecka[18]. W historiografii polskiej początkowo podchodzono do tej identyfikacji sceptycznie[19]. Obecnie jednak również polska literatura utożsamia obie Eufrozyny[20]. Badacze zwracają uwagę na zbieżność imion, dat zgonów i pochodzenia obu kobiet[21]. Prawdopodobnie księżniczka została żoną jednego z saskich grafów. W owych czasach największymi dobroczyńcami klasztoru w Derneburgu byli hrabiowie Wöltingerode i Woldenbergu. Pierwszy z tych rodów miał jednak własny klasztor w samym Wöltingerode, toteż przypuszcza się, że mężem Eufrozyny został nieznany bliżej hrabia z Woldenbergu[16].
Według ustaleń historyków Eufrozyna opolska zmarła 23 lub 25 maja nieznanego roku w XIII wieku[22].
Nie wiadomo, czy Eufrozyna dożyła objęcia przez swego ojca władzy w Krakowie, co jak się powszechnie przyjmuje, nastąpiło w 1210. Zob. J. Horwat, Mieszko Plątonogi, książę raciborski, opolski oraz krakowski 1131–1211, ss. 217 i 218. Przypuszczenie (J. Horwat, Mieszko Plątonogi, książę raciborski, opolski oraz krakowski 1131–1211, ss. 215–217), jakoby Mieszko Plątonogi był księciem krakowskim również w latach 1195–1197, oraz teoria Edwarda Rymara, iż rządził on w Krakowie i zmarł już w 1206, zostały zakwestionowane. Zob. N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, ss. 149, 150 i 162–165, oraz P. A. Dmochowski, A. Sikorski, recenzja z Jerzy Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007, s. 163. N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, na ss. 160–162, 166 i 167, wystąpił z tezą, że rządy Mieszka w Krakowie przypadały wyłącznie na rok 1211.
K. Jasiński w Rodowodzie Piastów śląskich na s. 68 przyjął, że małżeństwo zostało zawarte między 1170 a 1178, przy czym opowiedział się za datą bliżej terminu końcowego. Natomiast N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, na s. 88, stwierdził, że ślub miał miejsce między 1172 a 1180.
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 68. N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, ss. 86–90.
Hipotezę tę wysunął Witold Brzeziński. Zob. N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, ss. 86–88. Za teorią Brzezińskiego opowiedział się m.in. D. Dąbrowski w Genealogii Mścisławowiczów na s. 650 w przyp. 2848.
Z przypuszczeniem tym wystąpił N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, na ss. 86–88, na podstawie zapiski o śmierci Włodzimierza w Nekrologu czarnowąskim. Hipotezę Miki zakwestionował D. Dąbrowski w Genealogii Mścisławowiczów, na s. 650 w przyp. 2848, uznając, iż zapiska o Włodzimierzu mogła się pojawić w nekrologu ze względu na innego rodzaju bliskie pokrewieństwo z Ludmiłą.
Pogląd ten wysunął J. Horwat w Piastowie górnośląscy na ss. 22 i 23, przypuszczając, iż Ludmiła urodziła się około 1140, tuż przed śmiercią swoich rodziców, i wychowała się na dworze swojego brata Sobiesława II, który zaaranżował jej małżeństwo z księciem Mieszkiem. Teoria Horwata została uznana przez badaczy za nieuzasadnioną. Zob. P. A. Dmochowski, A. Sikorski, recenzja z Jerzy Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007, ss. 157 i 158.
Hipoteza Benedykta Zientary. N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, na s. 86, uznał to przypuszczenie za niepotwierdzone żadnym przekazem źródłowym.
Dokument z 1209, w którym występuje syn Mieszka Plątonogiego o imieniu Władysław, jest falsyfikatem, zaś Władysław Laskonogi wspomniany u Długosza jako syn Plątonogiego w rzeczywistości był synem Mieszka Starego. Zob. N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, ss. 90 i 91. Historycy odrzucają również istnienie syna Mieszka o imieniu Bolesław, gdyż dokumenty, na których występuje, są falsyfikatami lub kwestia ich datowania (błędne daty na oryginałach przekazów) jest problematyczna. Zob. N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, ss. 92 i 93.
Pochodzenie Durancji nie jest dostatecznie potwierdzone w źródłach. Zob. D. Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, ss. 649–651. Za ruskim pochodzeniem imienia córki Mieszka opowiedzieli się: K. Jasiński w Rodowodzie Piastów śląskich na s. 505 w przyp. 2, N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski na s. 87 oraz D. Dąbrowski w Genealogii Mścisławowiczów na ss. 650 i 651.
Na samodzielną inicjatywę Ludmiły wskazują dokumenty syna Mieszka i Ludmiły, Kazimierza, i księcia śląskiego Henryka Brodatego oraz nazwanie Ludmiły prima fundatrix huius loci w klasztornym nekrologu. Zob. B. Śliwiński, Okoliczności fundacji klasztoru norbertanek w Stołpie-Żukowie pod Gdańskiem, ss. 23 i 24. N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski na s. 116 zauważa, iż fundacja klasztoru w Rybniku była wspólną inicjatywą małżonków, zaś J. Horwat w Mieszko Plątonogi, książę raciborski, opolski oraz krakowski 1131–1211 na s. 219 datuje fundację klasztoru na czas przed 1198, za rządów biskupa wrocławskiego Żyrosława.
K. Jasiński w Rodowodzie Piastów śląskich, na ss. 504 i 505 w przyp. 7, zwrócił uwagę na dwie wątpliwości. Po pierwsze Nekrolog czarnowąski wymieniał wyłącznie Piastówny opolskie zmarłe na terytorium księstwa opolskiego. Po drugie w Nekrologu powinien był się pojawić tytuł Piastówny, który posiadałaby, będąc żoną jakiegoś arystokraty niemieckiego.
Na identyczność imion oraz podobieństwo daty zgonu i tożsamości etnicznej pierwszy zwrócił uwagę K. Jasiński w Rodowodzie Piastów śląskich na s. 505 w przyp. 5, co powtórzył N. Mika w Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski na s. 93.
K. Jasiński w Rodowodzie Piastów śląskich na s. 504 podał, że Eufrozyna zmarła 25 maja w XIII wieku. Wobec identyfikowania Eufrozyny jako hrabiny niemieckiej brana jest pod uwagę również data 23 maja. Zob. N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, ss. 93 i 94. H. Grotefend w Stammtafeln der schlesischen Fürsten bis zum Jahre 1740 (2. verbreitete Auflage) na s. 8, w tablicy genealogicznej książąt opolskich, zadatował zgon Eufrozyny na 25 (lub 23) maja, znając najprawdopodobniej zapiskę z klasztoru w Derneburgu. J. Rajman w Eufrozyna na s. 718 podał błędną datę dzienną śmierci Eufrozyny: 22 maja. Nadto uznał, że jej śmierć nastąpiła w początkach XIII w.
Dąbrowski D., Genealogia Mścisławowiczów. Pierwsze pokolenia (do początku XIV wieku), Avalon, Kraków 2008, ISBN978-83-60448-55-7, ss. 649–651.
Dmochowski P. A., Sikorski A., [recenzja z:] Jerzy Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007, [w:] Górzyński S. (red.), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, nowa seria, tom IX (XX), DiG, Warszawa 2010, ISSN1230-803X, ss. 157, 158 i 163.
Grotefend H., Stammtafeln der schlesischen Fürsten bis zum Jahre 1740 (2. verbreitete Auflage), Josef Max & Comp., Wrocław 1889, s. 8.
Horwat J., Mieszko Plątonogi, książę raciborski, opolski oraz krakowski 1131–1211, [w:] Bukowski W., Ożóg K., Sikora F., Szczur S. (red.), Cracovia–Polonia–Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Secesja, Kraków 1995, ISBN83-86077-67-0, ss. 215–220.
Horwat J., Piastowie górnośląscy, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu”, Historia, zesz. nr 8, Bytom 2007, ISSN0068-4651, ss. 22 i 23.
Mika N., Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, WAW, Racibórz 2006, ISBN83-89802-21-X, ss. 86–95, 113–116 i148‑169.
Śliwiński B., Okoliczności fundacji klasztoru norbertanek w Stołpie-Żukowie pod Gdańskiem, [w:] Rajman J. (red.), „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis 40, Studia Historica 5”, Premonstratensi na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007, ISSN1643-6547, s. 23 i24.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
