Epoka żelaza

Epoka żelaza – okres dziejów ludzkości następujący po epoce brązu, w której żelazo stało się głównym surowcem w wytwarzaniu narzędzi. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. W znaczeniu historycznym trwa do dziś (w sensie archeologicznym skończyła się w XIII w.)^[1].

Żelazo jest materiałem znacznie bardziej dostępnym niż brąz. Najpopularniejszym surowcem do wytwarzania żelaza w starożytności były tzw. rudy darniowe oraz błotne, w których zawartość żelaza wahała się od 30% do 50%. Występowały one przy powierzchni, więc były bardzo łatwe w eksploatacji. Rzadko sięgano do głębszych pokładów rud żelaza, gdyż wiązało się to z czasochłonnymi metodami górniczymi. Żelazo otrzymywano poprzez termiczną redukcję tlenków zawartych w rudzie i oddzielenie czystego surowca od zanieczyszczeń, w tym celu po wydobyciu rudy segregowano oraz oczyszczano konkrecje następnie poddając je procesowi prażenia z węglem drzewnym. W najwcześniejszym okresie wytopu dokonywano w ogniskach otwartych, a dopiero z biegiem czasu stosowano do wytopu dymarki. Żelazo umieszczano w piecu warstwowo na przemian z węglem drzewnym. Następnie rozgrzewano piec do temperatury 1300 stopni, ponieważ wtedy dochodziło do redukcji tlenków i utworzenia się metalu. W wyniku tego procesu otrzymywano metal w postaci łupki, zanieczyszczonej węglem drzewnym. Następnie w celu pozbycia się zanieczyszczeń przekuwano i podgrzewano łupki. Żelazo poddawano dalszej obróbce.

Bardzo ważne w późniejszym procesie obróbki żelaza było nawęglanie oraz hartowanie.

Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego), pochodzą z XV i XIV wieku p.n.e. z terenów państwa Hetytów (Azja Mniejsza), skąd po roku 1180 p.n.e. żelazo przez Palestynę dotarło do Egiptu, i dalej do Mezopotamii i Iranu. Następnie na Kaukaz, w XII w. p.n.e. do Grecji oraz w XI–X w. p.n.e. do Italii. Do dalszych części Europy żelazo dotarło przez Półwysep Bałkański oraz Kaukaz.

Chronologia epoki żelaza

Podsumowanie

Perspektywa

Na terenach dzisiejszej Polski, wyróżnia się podział epoki żelaza na następujące okresy^[2]:

1. Okres halsztacki – zwany wczesną epoką żelaza dzieli się na podokres

C (700–600 p.n.e.)
D (600–550/400 p.n.e.)

2. Okres lateński – zwany też przedrzymskim dzieli się na podokresy:

A (480–420) – wczesny okres lateński
B (420–250/260 p.n.e.) – wczesny okres lateński, z fazami:
- B₁ (420–330 p.n.e.)
- B₂ (330–260/250 p.n.e.)
C (260/250–120 p.n.e.) – środkowy okres lateński, z fazami
- C₁ (260/250–220 p.n.e.)
- C₂ (220–120 p.n.e.)
D (120 p.n.e.–0) – późny okres lateński, z fazami:
- D₁ (120–60 p.n.e.)
- D₂ (60 p.n.e.–0)

3. Okres wpływów rzymskich – zwany też rzymskim dzieli się na podokresy:

A (200/180 p.n.e.–20 n.e.) – młodszy okres przedrzymski, który pokrywa się w połowie ze środkowym (C) i późnym okresem lateńskim (D). Dzieli się na fazy:
- A₁ (200/180–100 p.n.e.)
- A₂ (100–20 p.n.e.)
- A₃ (20 p.n.e.–20 n.e.)
B (20–150 n.e.) – wczesny okres wpływów rzymskich, z fazami:
- B₁ (20–75 n.e.) – dzieli się na stadia A, B, C
- B₂ (75–150 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
  - B_2a (75–100 n.e.)
  - B_2b (100–150 n.e.)
C (150–375 n.e.) – późny okres wpływów rzymskich, z fazami:
- C₁ (150–250 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
- C₂ (250–325 n.e.)
- C₃ (325–375 n.e.)

4. Okres wędrówek ludów – okres uznawany za kontynuację okresu rzymskiego dlatego wyróżniamy podokres:

D (375–450/475 n.e.) – wczesny okres wędrówek ludów, z fazami: D1, D2, D3
E (450/475–650 n.e.) – późny okres wędrówek ludów, z fazami:
- E₁ (450/475–525 n.e.)
- E₂ (525–600 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
- E₃ (600–650 n.e.)
F (650–800 n.e.) – wczesna faza wczesnego średniowiecza

Przypisy

Bardzo ważne w późniejszym procesie obróbki żelaza było nawęglanie oraz hartowanie.

Chronologia epoki żelaza

Podsumowanie

Perspektywa

Na terenach dzisiejszej Polski, wyróżnia się podział epoki żelaza na następujące okresy^[2]:

1. Okres halsztacki – zwany wczesną epoką żelaza dzieli się na podokres

C (700–600 p.n.e.)
D (600–550/400 p.n.e.)

2. Okres lateński – zwany też przedrzymskim dzieli się na podokresy:

A (480–420) – wczesny okres lateński
B (420–250/260 p.n.e.) – wczesny okres lateński, z fazami:
- B₁ (420–330 p.n.e.)
- B₂ (330–260/250 p.n.e.)
C (260/250–120 p.n.e.) – środkowy okres lateński, z fazami
- C₁ (260/250–220 p.n.e.)
- C₂ (220–120 p.n.e.)
D (120 p.n.e.–0) – późny okres lateński, z fazami:
- D₁ (120–60 p.n.e.)
- D₂ (60 p.n.e.–0)

3. Okres wpływów rzymskich – zwany też rzymskim dzieli się na podokresy:

A (200/180 p.n.e.–20 n.e.) – młodszy okres przedrzymski, który pokrywa się w połowie ze środkowym (C) i późnym okresem lateńskim (D). Dzieli się na fazy:
- A₁ (200/180–100 p.n.e.)
- A₂ (100–20 p.n.e.)
- A₃ (20 p.n.e.–20 n.e.)
B (20–150 n.e.) – wczesny okres wpływów rzymskich, z fazami:
- B₁ (20–75 n.e.) – dzieli się na stadia A, B, C
- B₂ (75–150 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
  - B_2a (75–100 n.e.)
  - B_2b (100–150 n.e.)
C (150–375 n.e.) – późny okres wpływów rzymskich, z fazami:
- C₁ (150–250 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
- C₂ (250–325 n.e.)
- C₃ (325–375 n.e.)

4. Okres wędrówek ludów – okres uznawany za kontynuację okresu rzymskiego dlatego wyróżniamy podokres:

D (375–450/475 n.e.) – wczesny okres wędrówek ludów, z fazami: D1, D2, D3
E (450/475–650 n.e.) – późny okres wędrówek ludów, z fazami:
- E₁ (450/475–525 n.e.)
- E₂ (525–600 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
- E₃ (600–650 n.e.)
F (650–800 n.e.) – wczesna faza wczesnego średniowiecza

Przypisy

Kultury epoki żelaza

Chronologia epoki żelaza

Zobacz też

Przypisy

Wikiwand in your browser!

Epoka żelaza

Kultury epoki żelaza

Chronologia epoki żelaza

Zobacz też

Przypisy

Wikiwand in your browser!