Epimeteusz (księżyc)

Epimeteusz (Saturn XI) – naturalny satelita Saturna. Nazwa księżyca pochodzi od Epimeteusza, brata Prometeusza i męża Pandory w mitologii greckiej.

Epimeteusz

Zdjęcie bieguna południowego Epimeteusza wykonane przez sondę Cassini
Planeta	Saturn
Odkrywca	R.L. Walker
Data odkrycia	18 grudnia 1966
Charakterystyka orbity
Półoś wielka	151 450 km[1]
Mimośród	0,0161[1]
Okres obiegu	0,695 d[1]
Nachylenie do płaszczyzny Laplace’a	0,353°[1]
Długość węzła wstępującego	192,762°[1]
Argument perycentrum	88,975°[1]
Anomalia średnia	80,377°[1]
Własności fizyczne
Wymiary	130 × 114 × 106 km[2]
Masa	(5,266 ± 0,006) × 1017 kg[2]
Średnia gęstość	(0,640 ± 0,062) g/cm³[2]
Przyspieszenie grawitacyjne na powierzchni	0,0064–0,011 m/s²[2]
Prędkość ucieczki	32 m/s
Okres obrotu wokół własnej osi	synchroniczny
Albedo	0,73 ± 0,03
Jasność obserwowana (z Ziemi)	15m
Temperatura powierzchni	78 K

Odkrycie

Został odkryty w grudniu 1966 roku przez Richarda Walkera. Trzy dni wcześniej inny astronom, Audouin Dollfus dokonał podobnej obserwacji, odkrywając księżyc Janus. Przez dwanaście lat nie było jasne, czy zaobserwowano w rzeczywistości jeden, czy dwa księżyce. Pewność co do istnienia ich obu przyniosły dopiero zdjęcia z sondy Voyager 1, która przeleciała przez system Saturna 12 listopada 1980 roku. Właściwej interpretacji tych zdjęć dokonał zespół astronomów: J. Fountain, S. Larson, H. Reitsema i B. Smith i oni także są uznawani za odkrywców tego księżyca, podobnie jak księżyca Telesto.

Orbita

Epimeteusz krąży ruchem prostym wokół Saturna po orbicie zbliżonej do kołowej, dzieląc ją w szczególny sposób z księżycem Janusem. W 2006 roku odkryto również delikatne pasmo pyłu (pierścień) w pobliżu wspólnej orbity księżyców.

Związek z Janusem

Epimeteusz (na lewo) i Janus sfotografowane 20 marca 2006, dwa miesiące po zamianie orbit. Bliskość księżyców na tym zdjęciu jest złudzeniem optycznym.

Epimeteusz i nieco większy Janus dzielą (prawie) tę samą orbitę, która znajduje się w przerwie między pierścieniami F i G Saturna. Promienie orbit tych księżyców różnią się zaledwie o 50 km. Ponieważ promień zarówno Epimeteusza jak i Janusa przekracza 50 km, wydawałoby się, że musi to nieuchronnie doprowadzić do zderzenia. Jednak podczas zbliżenia, wskutek oddziaływania grawitacyjnego między oboma ciałami, dochodzi do wymiany momentu pędu między nimi. Dzięki temu księżyc szybszy (o mniejszej orbicie) staje się księżycem wolniejszym (o większej orbicie), zanim dogoni współorbitalnego towarzysza. W ten sposób, paradoksalnie, przyciągające oddziaływanie grawitacyjne powoduje odepchnięcie się księżyców. W wyniku owej „wymiany orbit”, która nie jest ścisłą wymianą ze względu na różnicę mas, te dwa księżyce wcale się nie mijają. Największe zbliżenie wynosi ok. 10 tys. km i zachodzi co ok. 4 lata; w jego wyniku półoś wielka orbity Epimeteusza maleje/rośnie o ok. 80 km, a (czterokrotnie masywniejszego) Janusa rośnie/maleje o 20 km.

Epimeteusz wraz z Janusem, krążąc po zewnętrznej stronie pierścienia F, oraz Prometeusz od wewnętrznej strony pełnią funkcję księżyców pasterskich tego pierścienia.

Kratery

Dwa nazwane kratery na powierzchni Epimeteusza otrzymały swoje nazwy pochodzące z mitologii greckiej w 1982 roku^[3].

Krater	Pochodzenie nazwy
Hilairea	Hilairea, siostra Fojbe, córka Leukipposa
Pollux	Polluks, bliźniak Kastora

Zobacz też

• chronologiczny wykaz odkryć planet, planet karłowatych i ich księżyców w Układzie Słonecznym

Przypisy

1. Planetary Satellite Mean Orbital Parameters. Jet Propulsion Laboratory, 2013-08-23. [dostęp 2016-02-21]. (ang.).
2. P.C. Thomas. Sizes, shapes, and derived properties of the saturnian satellites after the Cassini nominal mission. „Icarus”. 208 (1), s. 395-401, lipiec 2010. DOI: 10.1016/j.icarus.2010.01.025. (ang.).
3. Kratery na Epimeteuszu(ang.)

Linki zewnętrzne

• Epimetheus. [w:] Księżyce Układu Słonecznego [on-line]. [dostęp 2012-08-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-17)].
• Epimetheus. [w:] Solar System Exploration [on-line]. NASA. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).

Encyklopedie internetowe (księżyc Saturna):

• Britannica: topic/Epimetheus-satellite-of-Saturn
• Catalana: 0024241