Dżamil al-Midfa’i

Dżamil al-Midfa’i (arab. ‏جميل المدفعي‎; ur. 1890 w Mosulu, zm. 1958) – iracki wojskowy i polityk, pięciokrotny premier Iraku.

Dżamil al-Midfa’i

جميل المدفعي

Data i miejsce urodzenia	1890 Mosul
Data śmierci	1958
premier Iraku
Okres	od 9 listopada 1933 do 27 sierpnia 1934
premier Iraku
Okres	od 4 marca 1935 do 17 marca 1935
premier Iraku
Okres	od 17 sierpnia 1937 do 25 grudnia 1938
premier Iraku
Okres	od 4 czerwca 1941 do 10 października 1941
premier Iraku
Okres	od 29 stycznia 1953 do 17 września 1953

Życiorys

Uzyskał wykształcenie wojskowe w Turcji osmańskiej, był oficerem artylerii. Walczył w I wojnie światowej, lecz zdezerterował z armii tureckiej, by wziąć udział w buncie niepodległościowym Arabów^[1]. Był jednym ze współpracowników emira Fajsala, przez kilka miesięcy króla Wielkiej Syrii. W 1920 przybył do Iraku, lecz po krótkim czasie musiał opuścić kraj z powodu zdecydowanie antybrytyjskich i narodowych poglądów i działalności. Wrócił do Iraku w 1923^[1]. Siedem lat później został ministrem spraw wewnętrznych w pierwszym rządzie Nuriego as-Sa’ida i pozostawał na tym stanowisku od marca do października 1930^[2].

9 listopada 1933^[3] został po raz pierwszy premierem Iraku. Jego inicjatywą była ustawa o obronie narodowej, która umożliwiła podniesienie liczebności armii. Dobrze przyjęta przez sunnicką elitę władzy, wzbudziła niechęć u Kurdów i szyitów^[4]. W lutym roku następnego rząd został rekonstruowany; w nowym gabinecie premier był równocześnie ministrem spraw wewnętrznych^[3]. W sierpniu 1934 premier zgodził się na przedterminowe rozwiązanie parlamentu, które zasugerował królowi Fajsalowi I Ali Dżaudat al-Ajjubi^[4] i 25 sierpnia ustąpił ze stanowiska. Dżaudat sam został nowym premierem (al-Midfa’i stanął na czele ministerstwa obrony^[3]), jednak w obliczu konfliktu z częścią szajchów plemiennych oraz z szyitami ustąpił i na czele rządu stanął ponownie al-Midfa’i^[4]. Również on nie poradził sobie z buntem plemiennym w prowincji ad-Diwanijja. Kiedy szef sztabu armii irackiej Taha al-Haszimi odmówił mu siłowego stłumienia powstania, premier doszedł do przekonania, że nie jest w stanie sprawować władzy, gdyż padł ofiarą intrygi Jasina al-Haszimiego, który sam pragnął stanąć na czele rządu. Gdy al-Midfa’i złożył rezygnację, na urzędzie faktycznie zastąpił go al-Haszimi^[4].

Po raz trzeci al-Midfa’i został premierem Iraku w 1937, po śmierci Bakra Sidkiego i dymisji Hikmata Sulajmana. Faktycznie jednak krajem rządzili oficerowie: Salah ad-Din as-Sabbagh, Mahmud Salman, Kamil Szabib, Fahmi Sa’idAbd al-Aziz al-Jamulki, Husajn Fauzi, Amin al-Umari (czterej pierwsi tworzyli najbardziej wpływowy tzw. złoty czworobok). Al-Midfa’i usiłował zapewnić sobie ich trwałe poparcie, nadając im wyższe stanowiska w armii, jednak nie pozyskał ich zaufania i w grudniu 1938 został zmuszony do złożenia dymisji. Na żądanie oficerów król Ghazi ponownie mianował premierem Nuriego as-Sa’ida^[5].

Jako zdecydowany monarchista al-Midfa’i musiał emigrować z Iraku po zamachu stanu Raszida al-Kilaniego w 1941^[1]. Wrócił do kraju po interwencji brytyjskiej, która obaliła rząd wojskowych. W czerwcu 1941 stanął na czele pierwszego rządu po tym wydarzeniu i rozpoczął czystki wymierzone w zwolenników al-Kilaniego. Po kilku miesiącach uznał się jednak za niezdolnego do skutecznego rządzenia i w październiku zrezygnował na rzecz Nuriego as-Sa’ida^[6].

Po raz ostatni został premierem Iraku w styczniu 1953. Faktycznie jednak prace jego gabinetu kontrolował Nuri as-Sa’id, minister obrony. Rozczarowany taką sytuacją i ciężko chory al-Midfa’i w sierpniu tego samego roku podał się do dymisji^[7]. Sześć lat później zmarł na raka płuc^[1].

Przypisy

1. Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 160-161. ISBN 978-0-8108-6568-6.
2. Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 341. ISBN 978-0-8108-6568-6.
3. Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 342. ISBN 978-0-8108-6568-6.
4. Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 111-112. ISBN 978-83-05-13567-2.
5. Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 125 i 128-129. ISBN 978-83-05-13567-2.
6. Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 142. ISBN 978-83-05-13567-2.
7. Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 166-167. ISBN 978-83-05-13567-2.

Encyklopedie internetowe (osoba):

• Britannica: biography/Jamil-al-Midfai