Loading AI tools
instrument strunowy szarpany Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cytara – dawny, strunowy, szarpany, instrument muzyczny z płaskim korpusem o gruszkowatym zarysie, długą szyjką z podstrunnicą i metalowymi progami, oraz kilkoma zdwojonymi, drucianymi strunami[1][2][3], które zarywa się palcami[4]. Znana od późnego średniowiecza; najbardziej popularna w okresie renesansu i wczesnego baroku[1][2][3]; wyparta przez gitarę[5]. Używana głównie do akompaniowania śpiewowi[1], również do gry solowej[2][6].
Klasyfikacja naukowa | |
321.322-5 | |
Klasyfikacja popularna | |
instrument szyjkowy, strunowy, szarpany | |
Podobne instrumenty | |
Drewniany korpus cytary ma płaskie lub nieznacznie wybrzuszone płyty górną (rezonansową) i dolną, oraz niewysokie boczki – płytkie u dołu korpusu, wznoszące się łagodnie w kierunku nasady szyjki[1][5][4]. Jego kształt przybiera najczęściej gruszkowatą lub łezkowatą formę, niekiedy szpadlowatą, z zaznaczonymi u dołu ramionami formującymi poprzecznie do osi instrumentu wyraźny, sierpowaty zarys. Pośrodku, lub blisko górnej części płyty wierzchniej znajduje się okrągły otwór rezonansowy, w którym czasami osadzona jest drewniana rozetka[2].
Smukła i długa szyjka osadzona jest u szczytu korpusu[1]. Naklejona na nią podstrunnica nachodzi w różnym stopniu na górną część płyty wierzchniej; czasami odcięta jest zarysem otworu rezonansowego. Każda odmiana cytary ma progi[4]: zazwyczaj metalowe[1], niekiedy z kości zwierzęcej lub kości słoniowej. Długa główka jest często ozdobiona snycerskimi ornamentami, ma stożkowaty kształt i komorę kołkową z bocznie zazwyczaj osadzonymi kołkami[2][4].
Metalowe (mosiężne lub stalowe) struny są zawsze przytwierdzone u dolnej krawędzi korpusu i wsparte na podstawku. Występują w różnych zestawach[1][5][4]: czterech, pięciu lub sześciu zdwojonych, dwóch podwójnych i dwóch potrójnych, kilku zdwojonych i kilku pojedynczych itp.[2] strój również nie jest zunifikowany; najczęściej występującym jest d-h-g-d1 oraz F-e-c-g-a[7]; inne przykłady: dd-ff-bb-gg-d1d1-e1e1, aa1a1-gg1g1-d1d1-e1e1, bb-gg-d1d1-e1e1[6]. Według jednych źródeł struny zarywa się zazwyczaj plektronem[8], według innych – zazwyczaj palcami[4], bardzo rzadko plektronem[9].
Cytara występuje w różnych rozmiarach – od małego, z czterema strunami o długości 38 cm, do dużego, ze strunami burdonowymi o długości 62 cm (arcycytara[5] lub cytara teorbanowa[1])[2].
Bezpośrednim przodkiem cytary była średniowieczna citola[10]; wcześniejszym – starożytna kitara[5]. Pierwsze źródła pisane i ikonograficzne wzmiankujące cytarę pochodzą z XV wieku, z terenu obecnych Włoch[9]. Włoski teoretyk muzyki Giovanni Maria Lanfranco , w swoim opracowaniu Scintille di musica opisał m.in. cytarę ośmiostrunową i jej strój. Od tego czasu cytara i przede wszystkim tabulatury na nią przeznaczone, licznie pojawiały się w literaturze muzycznej – początkowo we Włoszech (Paolo Virchi ), później we Francji (Adrian Le Roy i Robert Ballard) i w Niemczech Sixt Kargel i Johan Dominico Lais).
Pierwsze wzmianki o cytarze na terenach Polski pochodzą z dokumentów dworów z XIV i XV wieku[11]. Jej wytwórstwem zajmował się m.in. krakowski lutnik Mateusz Dobrucki[12]. Cytara była również przedmiotem zainteresowania Michaela Praetoriusa, który poza opisaniem jej w Syntagma Musicum (1614), napisał na nią akompaniament w swoich kompozycjach wokalnych. Najstarsza literatura angielska pochodzi z połowy XVI wieku (Thomas Mulliner , Mathew Holmes, Anthony Holborne, Thomas Robinson ).
W okresie baroku, kiedy europejskie instrumentarium zaczęło ulegać podziałowi na profesjonalne i amatorskie, cytara rozpowszechniła się w środowiskach mieszczańskich i stała się instrumentem amatorskim[13]. W połowie XVII zaczęła przyjmować formę, strój i sposób gry charakterystyczne dla współczesnej gitary, przez którą została ostatecznie wyparta[6].
Jeden z cenniejszych egzemplarzy cytary zbudowany w 1574 przez włoskiego lutnika Girolamo di Virchi znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu[6][14].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.