Cmentarz karaimski w Warszawie

Cmentarz karaimski w Warszawie – nekropolia znajdująca się przy ul. Redutowej w Warszawie. Jedyny w Polsce cmentarz wyznaniowy społeczności Karaimów.

Cmentarz karaimski w Warszawie

nr rej. 1412 z 2 lutego 1991
Fragment nekropolii
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Redutowa 34
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	karaimizm
Stan cmentarza	czynny
Powierzchnia cmentarza	0,112 ha[1]
Liczba grobów	około 100
Data otwarcia	1890
Położenie na mapie Warszawy Cmentarz Karaimski w Warszawie
Położenie na mapie Polski Cmentarz Karaimski w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Cmentarz Karaimski w Warszawie
52°13′59″N 20°56′30″E

Historia

Historia cmentarza karaimskiego w Warszawie wiąże się z Karaimami przybywającymi do miasta w drugiej połowie XIX wieku. Byli oni poddanymi Imperium Rosyjskiego, wśród których przeważali związani z przemysłem tytoniowym przybysze z Krymu, choć zdarzali się również przyjezdni Karaimi z innych wówczas rosyjskich miast, takich jak Troki i Łuck^[2]. Brak jest dokładnych danych statystycznych co do liczebności warszawskich Karaimów, ale na podstawie różnych szczątkowych informacji można przyjąć, iż w okresie między 1882 a 1914 obecność Karaimów w Warszawie utrzymywała się na poziomie od 20 do 50 osób^[3].

Karaimi mieszkający w Warszawie na przełomie wieków XIX i XX podlegali zwierzchnictwu duchowemu hachanatu taurydzkiego z Eupatorii, a nie znacznie bliższego hachana trockiego^[4]. Dlatego też i sam cmentarz karaimski został założony w 1890 roku, za zgodą urzędującego na Krymie hachana taurydzkiego^[5].

Niewielka warszawska społeczność karaimska stanęła przed koniecznością założenia cmentarza pod koniec lat 80. XIX wieku. Pierwszych zmarłych przewożono aż do Trok, by pochować ich zgodnie z karaimską tradycją na terenie tamtejszego cmentarza. Problematycznym okazywało się przy tym dotrzymywanie rytualnych terminów obrządku, zgodnie z którymi pogrzeb powinien odbyć się niezwłocznie i zabronione jest przetrzymanie ciała przez sobotę^[3].

Pierwotnie, około 1887 roku, nekropolia karaimska miała powstać na terenie ówczesnej gminy Bródno, w sąsiedztwie Kirkutu Praskiego oraz Cmentarza Bródnowskiego^[6][7]. Ostatecznie cmentarz otwarto na drugim krańcu przedmieść Warszawy na Woli.

Działka pod cmentarz o powierzchni 550 m² została nabyta – po uzyskaniu zezwolenia warszawskiego generał-gubernatora – od parafii prawosławnej przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej na Woli. Aktu zakupu dokonało siedmiu Karaimów, spośród których tylko jeden nie pochodził z Krymu. Teren, który przeznaczono pod cmentarz karaimski, leżał ówcześnie na dalekich przedmieściach Warszawy^[8].

Pierwszego pochówku na cmentarzu dokonano w czerwcu 1890 (zmarłym był Józef Kobecki, miesięczne niemowlę). Następne cztery pochówki odbyły się kolejno: w 1892 (trzyletnia dziewczynka Helena Abkowicz), w 1895 (Saduk Osipowicz Kefeli z Kaffy, jeden z fundatorów cmentarza; jego nagrobek jest najstarszym z nieanonimowych nagrobków zachowanych na terenie nekropolii)^[9], w 1898 (kupiec Saduk Kefeli)^[10] i w 1899 roku (kupiec Gelel Babadżan)^[11].

W okresie II Rzeczypospolitej społeczność karaimska Warszawy zmieniła swoje oblicze, na miejsce dawnych krymskich kupców i studentów przybywali tam Karaimi z mniej odległych gmin karaimskich w Wilnie, Trokach, Łucku i Haliczu^[12]. Mimo niewątpliwej obecności Karaimów w międzywojennej Warszawie znany jest tylko jeden pochówek z okresu międzywojennego, który odbył się w 1934 roku (pochowano pochodzącego z Łucka zmarłego tragicznie Gabriela Pileckiego)^[13]. Prawdopodobnie w okresie tym spoczęły na cmentarzu jeszcze dwie bądź trzy osoby.

Nekropolia doznała zniszczeń w trakcie kampanii wrześniowej (częściowemu zniszczeniu uległy wówczas prawdopodobnie zarówno mur, jak i niektóre groby). Dewastacji dopełniło bombardowanie ulicy Wolskiej podczas powstania warszawskiego^[14].

W latach 1946−47 na istniejącym fundamencie posadowiono nowe metalowe ogrodzenie^[13]. Pierwszego pogrzebu dokonano już po uporządkowaniu cmentarza i uzyskaniu oficjalnej zgody na pochówki. W roku 1947 bądź 1948 na cmentarzu spoczął mierniczy Michał Szpakowski (zabity w bandyckim napadzie w Podkowie Leśnej 30 grudnia 1945 roku, ekshumowany z cmentarza kaukaskiego)^[13][15].

6 sierpnia 1977 roku prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Bazyli zezwolił na karaimskie pochówki również na części cmentarza prawosławnego, przylegającej do nekropolii karaimskiej (wydzielając na nim karaimską kwaterę o powierzchni 1375 m²). Równocześnie zarząd Karaimskiego Związku Religijnego starał się o poszerzenie cmentarza poprzez przyłączenie do niego niezagospodarowanego terenu pomiędzy cmentarzem karaimskim a obwałowaniem cmentarza prawosławnego. Umowę przekazania nieruchomości o powierzchni 1122 m² sporządzono 12 kwietnia 1994 roku. W roku 1996 zakończono wykonywanie ogrodzenia powiększonego cmentarza^[16].

Między rokiem 1947 a 2010 na cmentarzu dokonano osiemdziesięciu jeden pochówków (trzech pochówków dokonano w kwaterze karaimskiej cmentarza prawosławnego na Woli)^[17].

Cmentarz liczy ok. 100 mogił. Nagrobki są typowe, inskrypcje napisane są w języku karaimskim.

Najstarszym zachowanym nieanonimowym nagrobkiem jest nagrobek Saduka Kefeliego z roku 1895. Starszy od niego jest anonimowy pomnik z końca XIX wieku, wykonany z białego marmuru z delikatnymi zdobieniami roślinnymi, należący prawdopodobnie do zmarłej w trzy lata wcześniej trzyletniej Heleny Abkowicz. Oba najstarsze nagrobki poddano w latach 2006−2007 pracom konserwatorskim^[13][18]. W 1991 wpisany do rejestru, a w 2012 do gminnej ewidencji zabytków^[19].

W 2022 teren skwer położony między ulicami Pustola i Redutową a cmentarzem karaimskim i cmentarzem prawosławnym otrzymał nazwę skwer Karaimski^[20].

Pochowani

Zobacz też kategorię: Pochowani na cmentarzu karaimskim w Warszawie.

• Rafał Abkowicz (zm. 1992) – hazzan
• Aleksander Dubiński (zm. 2002) – orientalista turkolog, karaimoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego
• Szymon Firkowicz (zm. 1976) – elektronik, prof. dr hab. inż.
• Szymon Pilecki (zm. 2023) – specjalista inżynierii materiałowej, przewodniczący Karaimskiego Związku Religijnego^[21]
• Ananiasz Rojecki (zm. 1978) – geofizyk
• Ananiasz Zajączkowski (zm. 1970) – orientalista turkolog, karaimoznawca, profesor Uniwersytetu Warszawskiego
• Włodzimierz Zajączkowski (zm. 1982) – orientalista turkolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego

Galeria

• 
  Nekropolia od strony ul. Redutowej
• 
  Grób Saduka Osipowicza Kefelego
• 
  Groby na cmentarzu
• 
  Grób hazzana Rafała Abkowicza
• 
  Grób Karaimki, upamiętniający też jej męża, ofiarę zbrodni katyńskiej
• 
  Ujęcie boczne na cmentarz z widoczną starszą i nowszą jego częścią
• 
  Jeden z rzędów rodzinnych

Przypisy

1. Adam Dubiński. Usuwanie zagrożeń, czyli co robiliśmy przez ostatni rok. „Awazymyz”. 4 (37)/2012.brak numeru strony
2. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 164, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
3. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 145, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
4. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 146, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
5. Szymon Pilecki. Karaimi we Wrocławiu po II wojnie światowej. „Awazymyz”. 2 (35)/2012. s. 14.
6. „Kurier Warszawski” (165), 1887, dod. por. s. 3.
7. ŁukaszŁ. Zwaliński ŁukaszŁ., Cmentarz Bródnowski – ponad 130 lat historii. [online], Histmag.org., 2014 [dostęp 2018-08-11].
8. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 149-150, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
9. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 152-153, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
10. „Kurier Warszawski” (354), 1898, dod. por. s. 2.
11. „Kurier Warszawski” (214), 1899, dod. por. s. 2.
12. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 166, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
13. Adam Dubiński. Cmentarz Karaimski w Warszawie. „Awazymyz”. 3 (13)/2006.brak numeru strony
14. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 172, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
15. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 175, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
16. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 176-177, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
17. Aneks 1. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 230-240, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
18. Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 178, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
19. BIP Warszawa - oficjalny portal stolicy Polski [online], bip.warszawa.pl [dostęp 2023-06-27] (pol.).
20. Uchwała nr LX/1961/2022 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 17 lutego 2022 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 2225 [on-line]. 28 lutego 2022. [dostęp 2022-05-20].
21. Szymon Pilecki. nekrologi.wyborcza.pl. [dostęp 2023-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-13)].

Bibliografia

• Karol Mórawski: Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny. Warszawa: PTTK „Kraj”, 1991, s. 147-148. ISBN 83-7005-333-5.
• Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 145-179, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.

Linki zewnętrzne

• Relacja z prac konserwatorskich i pielęgnacyjnych na cmentarzu karaimskim