Bitwa morska pod Alalią

Bitwa morska pod Alalią^[a]– starcie zbrojne między flotą fokajską a sprzymierzonymi siłami kartagińsko-etruskimi, które nastapiło około 540 roku p.n.e. Doprowadziło ono do wyparcia Fokajczyków z Morza Tyrreńskiego i osiągnięcia przez Kartaginę hegemonii nad zachodnią częścią basenu Morza Śródziemnego.

Bitwa morska pod Alalią

Walki Fokajczyków z Kartaginą i Etruskami
Mapa przedstawiająca prawdopodobne miejsce bitwy
Czas	ok. 540 p.n.e.
Miejsce	między Korsyką a Sardynią
Terytorium	Morze Tyrreńskie
Przyczyna	fokajska kolonizacja zachodniego basenu Morza Śródziemnego
Wynik	niepewny; strategiczne zwycięstwo Kartagińczyków i Etrusków
Strony konfliktu
Etruskowie Kartagińczycy Fokajczycy
Siły
120 okrętów 60 okrętów
Straty
nieznane; prawdopodobnie dotkliwe 40 okrętów
Położenie na mapie Europy miejsce bitwy
41°24′33,3″N 9°27′29,0″E

Podłoże bitwy

W I połowie I tysiąclecia p.n.e. w zachodniej części Morza Śródziemnego dominowali Fenicjanie, którzy skolonizowali m.in. wybrzeża północno-zachodniej Afryki, zakładając Kartaginę, oraz Etruskowie (nazywani przez Greków Tyrreńczykami), którzy kontrolowali Morze Tyrreńskie i Adriatyk. Ich hegemonii zagroziła wielka kolonizacja grecka, w wyniku której Hellenowie założyli w VIII-VII w. p.n.e. szereg kolonii w południowej Italii i na Sycylii (tzw. Wielka Grecja). Ponadto w VI w. p.n.e. Fokajczycy (Grecy z Fokai w zachodniej Anatolii) skolonizowali wybrzeża Morza Śródziemnego od wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego po Ligurię (najznaczniejszym spośród utworzonych przez nich miast była Massalia), a także założyli około roku 565 p.n.e. Alalię (dzis. Aléria) na Korsyce^[2]. W obliczu zagrożenia kartagińsko-etruskiego monopolu handlowego (przede wszystkim rudami miedzi, cyny i srebra z Hiszpanii i Kornwalii) doszło do zawiązania sojuszu pomiędzy tymi ludami przeciwko Grekom^[3].

W roku 546 p.n.e. Persowie zajęli Azję Mniejszą, w wyniku czego pod ich kontrolą znalazła się również Fokaja. Część mieszkańców tego miasta opuściła je i przypłynęła do Alalii. Bezpośrednią przyczyną bitwy prawdopodobnie była obawa Kartagińczyków o przecięcie przez rosnących w siłę Fokajczyków ważnych szlaków komunikacyjno-handlowych oraz możliwość osiedlenia się przez nich na Sardynii, w związku z czym zapewne to oni poprosili o wsparcie antygreckiej akcji Etrusków, którzy z kolei mogli czuć się zaniepokojeni faktem umacniania się Fokajczyków na Korscyce^[4]. Herodot z Halikarnasu podaje, że nim doszło do bitwy pod Alalią, fokajscy uchodźcy przebywali na Korsyce wraz z pierwotnymi kolonizatorami przez 5 lat^[5], w związku z czym do starcia doszło najprawdopodobniej ok. 540 r. p.n.e.^[6][7].

Przebieg bitwy

Replika pentekontery (Muzeum Wojny w Atenach)

Do bitwy doszło najprawdopodobniej u wschodnich wybrzeży Sardynii^[8][9]. Herodot podaje, że Etruskowie^[b] i Kartagińczycy wystawili po 60 okrętów, które starły się z flotą fokajską, również liczącą 60 jednostek^[5]. Obydwie strony wykorzystywały pentekontery (pięćdziesięciowiosłowce), które były w owym okresie najbardziej rozpowszechnionym rodzajem okrętu wojennego^[11]. Herodot nie relacjonuje przebiegu bitwy, ograniczając się do stwierdzenia, że Fokajczycy odnieśli „kadmejskie zwycięstwo” nad sprzymierzonymi, które zostało okupione niemal całkowitą zagładą ich floty – 40 okrętów poszło na dno, a pozostałe utraciły swoje dzioby (służące do taranowania przeciwnika), w związku z czym nie nadawały się do dalszej walki^[5]. Po zakończonej bitwie Hellenowie powrócili do Alalii. Historycy rozbieżnie oceniają wynik tego starcia; część z nich (m.in. N.G.L. Hammond) przyjmuje wersję Herodota, stwierdzając że bitwę wygrali Fokajczycy^[12][7], inni oceniają, że zwycięstwo przypadło Etruskom i Kartagińczykom^[13][14]. Dylemat ten prawdopodobnie wynika z odmiennych kryteriów zwycięstwa przyjmowanych przez Greków i Kartagińczyków. Według tych pierwszych o sukcesie mogło świadczyć utrzymanie pola bitwy, a w opinii drugich ważniejsze były poniesione straty. W sytuacji, jeśli w pierwszej fazie bitwy sojusznicy zatopili lub zdobyli większość okrętów Fokajczyków, ale potem zrezygnowali z ataku na pozostałe okręty Greków i wycofali się, to każda ze stron mogła uważać się za zwycięską (sojusznicy, bo zadali większe straty niż ponieśli; Fokajczycy, bo pozostali na polu bitwy). Przeciwko hipotezie o utrzymaniu pola bitwy przez flotę grecką może wszakże świadczyć relacja Herodota o wzięciu do niewoli fokajskich rozbitków przez Kartagińczyków i Etrusków^[15], co sugeruje pospieszny odwrót Greków; choć niewykluczone, że sprzymierzeni powrócili na miejsce starcia już po wycofaniu się z niego przeciwnika^[16]. Nie wiadomo, jakie straty poniosła flota kartagińsko-etruska, lecz zważywszy na to, że pozwoliła ona powrócić Fokajczykom do Alalii i nie zaatakowała tego miasta, również mogły być znaczące^[17][7].

Konsekwencje starcia

Herodot podaje, że greccy jeńcy pojmani przez Agyllejczyków (tj. mieszkańców etruskiego Caere) zostali przez nich ukamienowani^[15]. Ze względu na poniesione w bitwie straty Fokajczycy nie byli w stanie kontynuować walki przeciwko Kartagińczykom i Etruskom, dla których wystawienie kolejnej floty nie stanowiło problemu^[18]. Z tego względu Grecy podjęli decyzję o opuszczeniu Alalii wraz z rodzinami oraz dobytkiem i po krótkim pobycie w Regionie założyli Eleę w południowo-zachodniej Italii^[7]. Opuszczoną przez Hellenów Korsykę opanowali Etruskowie^[19]. Tym samym ekspansja Fokajczyków w zachodniej części Morza Śródziemnego dobiegła końca, na czym skorzystała przede wszystkim Kartagina, która wkrótce podporządkowała sobie greckie kolonie w południowej Hiszpanii, co pozwoliło jej osiągnąć trwającą aż do I wojny punickiej dominację na zachodzie^[20].

Uwagi

1. Nazywanie omawianego w artykule starcia „bitwą pod Alalią”, jakkolwiek powszechnie przyjęte w historiografii, jest umowne, gdyż miała ona miejsce w znacznej odległości od tego miasta^[1].
2. Warto zauważyć, że Etruskowie nigdy nie stworzyli jednolitego organizmu państwowego. W bitwie pod Alalią najprawdopodobniej wzięła udział jedynie flota wystawiona przez Caere^[10].