Archieparchia połocka (prawosławna)
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Archieparchia połocka, pełna nazwa – archieparchia połocka, witebska i mścisławska[1] – prawosławna eparchia wchodząca w skład prawosławnej metropolii kijowskiej. Utworzona najprawdopodobniej na początku XII w., przestała istnieć po podpisaniu unii brzeskiej, gdy przeszła do Kościoła unickiego.
Model katedralnego soboru w Połocku przed jego rozbudową po przyjęciu unii | |
Państwo | |
---|---|
Siedziba | |
Data powołania |
przed 1105 |
Data zamknięcia |
1596 (formalnie), 1628 (konwersja ostatniego ordynariusza na unię) |
Wyznanie | |
Kościół | |
Metropolia | |
Sobór | |
Biskup diecezjalny |
Melecjusz Smotrycki (ostatni) |
Położenie na mapie Białorusi | |
55°29′10,0″N 28°45′31,4″E |
Pierwsze informacje pisemne o istnieniu prawosławnej eparchii połockiej pochodzą z 1105, jednak administratura mogła zostać erygowana jeszcze za panowania Włodzimierza Wielkiego. Świadczyłoby o tym znaczenie Połocka jako siedziby najstarszego syna Włodzimierza – Iziasław, jak również fakt wzniesienia przez Wsiesława Briaczysławicza soboru Mądrości Bożej w Połocku[2]. Wzmianki o biskupach połockich pochodzą jeszcze z połowy XI stulecia. W jurysdykcji biskupów połockich pozostawały ziemie połocka i witebska, jednak granice administratury kurczyły się razem z granicami Księstwa połockiego[2].
Eparchia połocka podlegała początkowo metropolii kijowskiej, zaś w latach 1315–1329, 1356–1362 i 1415–1419 – metropolii litewskiej[1]. Również po zajęciu Połocka przez Iwana Groźnego w 1563 eparchię włączono do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego; jurysdykcję tę opuściła wskutek odzyskania Połocka przez Stefana Batorego w 1597[1]. W 1391 eparchia uzyskała rangę arcybiskupstwa[1]. W XVI w. archieparchia połocka była drugą co do wielkości prawosławną administraturą w I Rzeczypospolitej[3].
Terytorium eparchii było w końcu XVI w. zamieszkane niemal wyłącznie przez ludność prawosławną, chociaż od 1582 Połock, za sprawą działań Stefana Batorego, założyciela miejscowego kolegium jezuickiego, stał się ośrodkiem katolickiej działalności misyjnej[3]. W końcu XVI w. ordynariusze eparchii połockiej Atanazy Terlecki i Nataniel Sielicki nie brali udziału w przygotowaniach do zawarcia unii kościelnej z Rzymem. Po śmierci arcybiskupa Nataniela w 1595 jego następcą został Herman Zahorski, zwolennik unii. Król Zygmunt III Waza nadał mu przywilej na katedrę połocką także pod wpływem Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, największego wśród katolickich magnatów orędownika unii[3]. Herman Zahorski podpisał akt unii brzeskiej, co oznaczało przekształcenie archieparchii połockiej w administraturę unicką. Decyzja ta spotkała się z protestami duchowieństwa i wiernych, przede wszystkim prawosławnego mieszczaństwa. Arcybiskup Herman nie prowadził szerzej zakrojonych działań na rzecz propagowania unii w swojej eparchii, poza Połockiem. Na terenie administratury działał dzięki temu tak istotny ośrodek oporu przeciwko unii, jak monaster Przemienienia Pańskiego w Mohylewie, prowadzony przez bractwo mohylewskie[3].
Ostatnim w I Rzeczypospolitej (i w jurysdykcji Patriarchatu Konstantynopolitańskiego) prawosławnym biskupem połockim został Melecjusz Smotrycki. Jego chirotonii dokonał w październiku 1620 w Kijowie, w ścisłej tajemnicy[4], patriarcha jerozolimski Teofan III, który przed Melecjuszem wyświęcił jeszcze biskupa przemyskiego Izajasza i metropolitę kijowskiego Hioba, a po nim, już w 1621 – biskupa włodzimiersko-brzeskiego Józefa, łuckiego Izaaka, chełmskiego Paisjusza oraz mianował biskupa Stagony i Meteory Abrahama ordynariuszem eparchii turowsko-pińskiej. W ten sposób w Rzeczypospolitej po unii brzeskiej ponownie zaczęła funkcjonować hierarchia prawosławna (dyzunicka). Chirotonie, którym przewodniczył patriarcha Jerozolimy, odbyły się bez wymaganej w takich przypadkach zgody króla, co oznaczało, że wyświęceni biskupi nie byli uznawani za legalnie działających hierarchów przez państwo[5]. Melecjusz Smotrycki za pomocą listów[a] kierowanych do prawosławnych mieszczan Połocka i Witebska organizował opór mieszczan przeciwko działalności unickiego biskupa Jozafata Kuncewicza[6], który od objęcia katedry połockiej w 1618 prowadził szeroko zakrojoną aktywność na rzecz nawracania prawosławnych na unię, korzystając z poparcia władz świeckich i wojska, co pozwalało mu siłowo przejmować kolejne prawosławne obiekty sakralne[7]. W 1623 Smotrycki wyjechał z Rzeczypospolitej do Konstantynopola. Pod jego nieobecność Jozafat Kuncewicz został zamordowany przez tłum prawosławnych mieszczan[8]. Po zabójstwie tym prawosławnym odebrane zostały wszystkie cerkwie w Połocku, Witebsku i Mścisławiu[9].
Po Smotryckim, który w 1627 przyjął unię, nie powołano kolejnego arcybiskupa połockiego. Także Dyplom Władysława IV Wazy z 1633, legalizujący istnienie prawosławnej hierarchii równolegle z unicką, nie przewidywał dalszej działalności prawosławnej administratury z siedzibą w Połocku. Jedyną eparchią na ziemiach białoruskich stała się eparchia mścisławska, mohylewska i orszańska, której terytorium pokrywało się z terytorium administratury unickiej, lecz której siedzibą miał być Mohylew[9].
Kontynuatorką tradycji archieparchii połockiej jest erygowana w 1833 eparchia połocka Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, nieposiadająca jednak statusu arcybiskupstwa[1].
Prawosławne klasztory w Połocku funkcjonowały z pewnością w XI w.[10]. Rozwój monastycyzmu w eparchii połockiej związany jest z postacią Eufrozyny Połockiej. Założyła ona w Połocku żeński monaster Przemienienia Pańskiego, a następnie także męski monaster Zaśnięcia Matki Bożej. W XIII w. w Połocku utworzony został kolejny klasztor – Świętych Borysa i Gleba[11].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.