Aleksander Orłowski (malarz)

Aleksander Orłowski (ur. 9 marca 1777 w Warszawie, zm. 13 marca 1832 w Petersburgu) – polski rysownik, malarz, grafik.

Ten artykuł dotyczy rysownika i malarza. Zobacz też: Aleksander Orłowski.

Aleksander Orłowski

Autoportret
Data i miejsce urodzenia	9 marca 1777 Warszawa
Data i miejsce śmierci	13 marca 1832 Petersburg
Narodowość	Polak
Dziedzina sztuki	rysunek, malarstwo, grafika

Akwarela Aleksandra Orłowskiego Rzeź Pragi

Rysunek Aleksandra Orłowskiego Bitwa pod Racławicami

Aleksander Orłowski, Autoportret w młodym wieku

Życiorys

Urodził się w ubogiej szlacheckiej rodzinie, z braku środków do życia w stolicy rodzina Orłowskich przeniosła się wkrótce do Siedlec, gdzie ojciec zaczął prowadzić zajazd lub karczmę^[1]. Izabelę Czartoryską ujął malowidłami, które w wolnym czasie tworzył na ścianach karczmy. Uczył się przez dziesięć lat od Norblina na dworze Czartoryskich. W 1793 wstąpił do wojska. Uczestniczył w insurekcji kościuszkowskiej^[2]. Ranny, wrócił do Warszawy na dalszą naukę. Około 1799 poznał księcia Józefa Poniatowskiego i zaczął bywać w Pałacu Pod Blachą.

W 1802 wyjechał na Litwę, chwilę później udał się do Petersburga. Został malarzem nadwornym księcia Konstantego. Książę zapewnił mu mieszkanie w Pałacu Marmurowym oraz stałą pensję. Orłowski był zobligowany do stworzenia jednego obrazu miesięcznie na zlecenie dworcu carskiego^[3].

W Petersburgu był częstym gościem w domu Marii Szymanowskiej. Utrzymywał kontakty z Adamem Mickiewiczem, Walentym Wańkowiczem.

Oprócz romantyzmu fascynował się orientalizmem. Zachwyt przedstawiał w strojach czerkieskich, gruzińskich i perskich. Kolekcjonował je, a także nosił^[4][5].

W 1809 roku uzyskał stanowisko akademika na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu^[6].

Od 1816 jako pierwszy malarz na terenie Rosji posługiwał się litografią^[7].

Po wstąpieniu na tron Mikołaja I, Orłowski musiał zrezygnować ze wszystkich stanowisk oraz apartamentu w Pałacu Marmurowym. Przeprowadził się z żoną i dziećmi na obrzeża Petersburga. Stan zdrowia artysty pogarszał się, a car nie wyraził zgody na wyjazd za granicę w celu leczenia^[8]. Został pochowany na tzw. katolickiej drużce w luterańskiej części cmentarza Wołkowskiego dla innowierców^[9].

Twórczość

Malował obrazy olejne, najwięcej jednak akwarel i gwaszów, rysował również wiele piórem, kredą, ołówkiem, sepią. Pod okiem Norblina tworzył autoportrety, wizerunki typów sarmackich, rysunki życia ludu polskiego oraz innych warstw społecznych. Był także miniaturzystą i grafikiem^[10]. W 1815 roku na polecenie księcia Konstantego zaprojektował mundury dla wojska Królestwa Polskiego. W 1819 nadzorował pracę Akademii Sztuk Pięknych przy projektowaniu mundurów dla armii carskiej^[9]. W ciągu pobytu w Petersburgu stworzył setki dzieł, których tematem przewodnim obok scen wojennych były krajobrazy, obyczaje ludowe, architektura, inspirowała go również natura ludzka. Tworzył portrety, które były próbą analizy psychologicznej człowieka^[11]. Zrywał z normami akademickiego malarstwa, słuchał natchnienia. Był zwolennikiem swobody twórczej, dzięki czemu jego obrazy zyskały piętno uniwersalizmu tematycznego i artystycznego. Do perfekcji opanował rysunek ołówkiem i węglem. Wraz z Orestem Kiprieńskim wprowadził do sztuki rosyjskiej elementy romantyzmu. Dominuje on w jego pejzażach, ukazujących walkę człowieka z żywiołem morskim. Wyprzedził chronologicznie motywy marynistyczne w sztuce największego rosyjskiego marynisty Iwana Ajwazowskiego. Zachwycił się orientalizmem. Na jego obrazach często pojawiali się bandyci górscy, kozaccy jeźdźcy, Persowie, Kałmucy, Czerkiesi, Kirgizi, Baszkirzy i inne ludy stepowe. Inspirował się ich urodą oraz egzotycznymi strojami. Częstymi elementami na jego obrazach były także konie, jeźdźcy, burzliwe niebo, pochylone od wiatru drzewa, błyskawice, skały i kamienie. Posługiwał się techniką nocnego oświetlenia nawiązujące do Rembrandta^[12].

Po roku 1816 Orłowski zajmował się także grafiką, wiele prac powielał w autorskich litografiach, dla których w 1827 r. uzyskał obronę praw autorskich. Ryciny wydawał w postaci pojedynczych kart lub albumów. Lata 20. XIX wieku to okres realizmu, w którym posługiwał się techniką intérieur (szkic w przestronnej perspektywie i oświetleniu słonecznym). Odtwarzał sceny z życia wiejskiego, wsi pańszczyźnianej, życia ludu rosyjskiego. Nawiązywał także do motywów urbanistycznych, odwzorowywał scenki uliczne Petersburga, sprzedawców, rzemieślników, robotników^[13]. Dla odprężenia malował karykatury wyśmiewając kult munduromanii. Uwieczniał w nich arystokratów, wojskowych, malarzy, architektów, a także znajomych. Satyrę kierował w czasy panowania Katarzyny II i Pawła I, aby uniknąć konfliktów z ówczesną władzą^{[styl do poprawy]}.

Obrazy Orłowskiego znajdują się przeważnie w Anglii (dokąd też powędrowały liczne szkice i rysunki), Rosji oraz Polsce. Głównie w Ermitażu w Petersburgu oraz Galeria Trietiakowska w Moskwie.

W literaturze

W księdze III Pana Tadeusza Adam Mickiewicz wspomina o Orłowskim:

...Nasz malarz Orłowski

Przerwała Telimena, miał gust Soplicowski,

(Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba,

Że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba.)

Orłowski, który życie strawił w Petersburku,

Sławny malarz (mam kilka jego szkiców w biurku),

Mieszkał tuż przy Cesarzu, na dworze, jak w raju:

A nie uwierzy Hrabia, jak tęsknił po Kraju!

Lubił ciągle wspominać swej młodości czasy,

Wysławiał wszystko w Polsce: ziemię, niebo, lasy.^[14]

Aleksander Puszkin w poemacie Rusłan i Ludmiła:

Orłowski, bierz ołówek swój

I prędko maluj noc i bój!^[15]

Piotr Wiaziemski w 1838 roku napisał wiersz Pamięci malarza Orłowskiego:

Twarz twej Rusi, dawnej, sławnej

Któż przekazać był gotowy?

Oddał ją, jak żywą, zdawna,

Twój ołówek narodowy.^[11]

Obrazy Orłowskiego (wybór)

• Autoportret w kapeluszu, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Autoportret w stroju wschodnim, Państwowe Muzeum Rosyjskie
• Atak husarii
• Bitwa wojska kościuszkowskiego z rosyjskimi o przeprawę na rzece
• Bitwa pod Raszynem
• Dwaj kozacy na koniach
• Jeździec wschodni I
• Karykatura architekta Giacoma Quarenghiego
• Kirgizi, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Kozacy pułku atamańskiego
• Kozak
• Kozak na koniu
• Krajobraz pod wodą w świetle księżyca
• Krajobraz wiejski z trojką, Ermitaż
• Nad brzegiem morza
• Pejzaż morski
• Portret wielkiego ks. Konstantego, Galeria Tretiakowska
• Przemarsz wojska kościuszkowskiego
• Rajtar na białym koniu
• Rozbicie okrętu
• Rzeź Pragi
• Scena batalistyczna
• Siedzący żołnierz
• Ułan na koniu
• Walka wojsk pancernych z Tatarami
• Wzięcie Pragi