Aleksander Janusz Zasławski

Książę Aleksander Janusz Zasławski-Ostrogski (ur. 6 marca 1650, zm. 31 maja 1673) – dziedzic wielkiej fortuny rodu Zasławskich i Ostrogskich, oficjalnie syn Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego i Katarzyny Sobieskiej, skoligacony z Janem III Sobieskim przez matkę, siostrę króla Polski^[4].

Aleksander Janusz Zasławski-Ostrogski

Portret pędzla Andrzeja Stecha
Herb książąt Zasławskich-Ostrogskich
Rodzina	Zasławscy
Data urodzenia	6 marca 1650[1]
Data śmierci	31 maja 1673[2][3]
Ojciec	Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski
Matka	Katarzyna Sobieska

W 1669 jeden z kandydatów do tronu Polski^[5]. IV ordynat ostrogski. Ostatni męski przedstawiciel ruskich rodów kniaziowskich Zasławskich i Ostrogskich. Nie pełnił żadnych urzędów w Rzeczypospolitej, używając jedynie tytułów księcia i ordynata ostrogskiego.

Portret 20-letniego Aleksandra Zasławskiego-Ostrogskiego z roku 1670, pędzla Andrzeja Stecha, przechowywany jest do dnia dzisiejszego w Muzeum Narodowym w Mińsku na Białorusi^[6]. Przedstawia młodego magnata w dworskim stroju według mody francuskiej, ozdobionym wstążkami, jednak o wyjątkowo surowym kroju i stonowanej kolorystyce^[7].

Rządy opiekuńcze

Po zgonie Władysława Dominika Zasławskiego jego włości odziedziczył małoletni wówczas syn Aleksander Janusz. Przejęła je w zarząd wdowa Katarzyna Sobieska, która rok później powtórnie wyszła za mąż za Michała Kazimierza Radziwiłła. Rządy opiekuńcze nad synem w latach 1657–1658 sprawowała razem ze swoim bratem Janem Sobieskim, późniejszym królem Polski i Stanisławem Kazimierzem Bieniewskim h. Radwan (zm. 1676 r.)^[8].

Rządy osobiste

Po powtórnym ślubie matki i po dojściu do pełnoletności, Aleksander Janusz zarządzał majątkiem samodzielnie.

W roku 1670, tj. w wieku 20 lat, osobiście władał odziedziczonymi posiadłościami, w tym kluczem wiewióreckim. Z inwentarza z 1670 r. wynika, iż właśnie on wydzierżawił Żarówkę z Dąbiem i Przerytym Borem Kazimierzowi Kucharskiemu. Uczynił to ponownie w roku 1672^[9].

W dniu 18 maja 1670 r. książę Aleksander Janusz Ostrogski-Zasławski wystawił generalny przywilej dla Żydów na zamku tarnowskim, w którym streszczał i potwierdzał wszystkie przywileje dla tarnowskich Żydów, nadane przez jego poprzedników^[10]. Kilka miesięcy później wystawił podobny dokument dla Żydów opatowskich^[11].

Z zachowanych archiwaliów wynika również, że Aleksander Janusz starał się podnieść z upadku po potopie szwedzkim zamek tarnowski. W latach 1657–1675 na jego koszt nakryto zamek w Tarnowie nowym dachem i dokonano wielu innych prac remontowych^[12].

W roku 1670 Aleksander Janusz założył w późniejszej Warszawie jurydykę nazwaną od jego imienia Aleksandrią (teren ten od końca XVIII w. nosi nazwę „Dynasy”). Tu znajduje się też Zamek Ostrogskich częściowo zbudowany przez Janusza Ostrogskiego, w 1681 sprzedany Janowi Gnińskiemu^[13].

Spadkobiercy

Po śmierci Aleksandra Janusza, dobra ziemskie (Zasław wraz z ordynacją ostrogską) przeszły w ręce jego siostry Teofili Ludwiki Wiśniowieckiej, kasztelanowej krakowskiej, secundo voto Lubomirskiej, marszałkowej wielkiej koronnej. Siostrzenica Aleksandra Janusza Zasławskiego-Ostrogskiego, Marianna z Lubomirskich Sanguszkowa, odziedziczyła dobra zasławskie po śmierci swojego brata Aleksandra (zm. 1720)^[14].