40 Armia (ZSRR)

40 Armia (ros. 40-я армия) – związek operacyjny Armii Czerwonej, następnie Armii Radzieckiej.

40 Armia

40-я армия

Historia
Państwo	ZSRR
Sformowanie	26 sierpnia 1941 16 grudnia 1979
Rozformowanie	maj 1946 15 lutego 1989
Tradycje
Kontynuacja	40. Ogólnowojskowa Armia Turkiestańskiego Okręgu Wojskowego
Dowódcy
Pierwszy	gen. mjr K. Podłas
Ostatni	gen. por. Boris Gromow
Działania zbrojne
II wojna światowa radziecka interwencja w Afganistanie
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Podległość	Front Briański Front Woroneski 1. Front Ukraiński Odeski Okręg Wojskowy

Historia

II wojna światowa

Sformowana 26 sierpnia 1941 dyrektywą Stawki na bazie 27. Korpusu Piechoty w ramach Frontu Południowo-Zachodniego. W kwietniu 1941 została włączona do składu Frontu Briańskiego; od lipca 1941 w składzie Frontu Woroneskiego (od października 1943 – 1 Front Ukraiński); od marca 1944 w składzie 2 Frontu Ukraińskiego. Po zakończeniu działań wojennych została przydzielona do Odeskiego Okręgu Wojskowego i w maju 1946 rozformowana.

Od sierpnia 1941 prowadziła ciężkie walki obronne, cofając się pod naporem armii niemieckiej. Na przełomie 1941/1942 roku bez powodzenia próbowała kontratakować na kierunkach kurskim i biełgorodzkim. Od czerwca 1942 uczestniczyła w woronesko-woroszyłowgradzkiej operacji obronnej, a następnie w walkach o Woroneż. W styczniu 1943 brała udział w operacji ostrogosko-rossoszańskiej zakończonej okrążeniem i likwidacją węgierskiej 2 Armii i części włoskiej 8 Armii; uczestniczyła w walkach o Charków (luty – marzec 1943) i o wyzwolenie Lewobrzeżnej Ukrainy latem 1943. Uczestniczyła w bitwie kurskiej (5 lipca – 23 sierpnia 1943) w czasie której dowództwo frontu tworzyli następujący oficerowie: dowódca Kiriłł Moskalenko, szef sztabu Aleksandr Batiunia, członkowie rady wojennej K. Krajniukow i Aleksiej Jepiszew oraz szef zarządu politycznego P. Sewastjanow^[1].

We wrześniu 1943 sforsowała Dniepr i na przełomie roku 1943/1944 brała udział w walkach o Kijów. W kwietniu 1944 przeszła graniczny Seret i wkroczyła do Rumunii. W trakcie operacji jassko-kiszyniowskiej (sierpień 1944) osiągnęła podejścia do Karpat Wschodnich. Jesienią 1944 w ramach operacji debreczyńskiej sforsowała Karpaty i wyszła na Nizinę Węgierską, gdzie nad granicą węgiersko-czechosłowacką przeszła do obrony na skutek kontrofensywy sił węgiersko-niemieckich pod Budapesztem. W styczniu 1945, w ramach operacji budapeszteńskiej, ponownie przeszła do ofensywy. W marcu 1945 wkroczyła na terytorium Słowacji. Swój szlak bojowy zakończyła udziałem w operacji praskiej w maju 1945.

Wojna w Afganistanie

Sztab 40 Armii w Kabulu

Po raz drugi 40 Armia została sformowana dyrektywą Sztabu Generalnego z 16 grudnia 1979 roku w związku z planowaną radziecką interwencją w Afganistanie. Jej pełna, oficjalna nazwa brzmiała: 40 Ogólnowojskowa Armia Turkiestańskiego Okręgu Wojskowego. Była podstawową siłą bojową Ograniczonego Kontyngentu Wojsk Radzieckich w Afganistanie. W szczytowym okresie (1985) liczyła 108 tys. żołnierzy (73 tys. w jednostkach liniowych)^[2]. Po opuszczeniu Afganistanu w lutym 1989, została rozlokowana na terenie Kazachstanu i w 1990 przekształcona w 59 Korpus Armijny. Po rozpadzie ZSRR weszła w skład sił zbrojnych Republiki Kazachstanu jako 1 Korpus Armijny.

Główne siły 40 Armii (108. i 5 Dywizja Zmechanizowana Gwardii) wkroczyły do Afganistanu 26 grudnia 1979 i następnego dnia osiągnęły podejścia do Kabulu. W samym mieście operowały już pododdziały wchodzącej w jej skład 103 Dywizji Powietrznodesantowej i specjalne grupy KGB. W ciągu dwóch dni, praktycznie bez walki (pomijając szturm pałacu prezydenckiego w Kabulu) oddziały te zajęły wszystkie ważniejsze miasta i przejęły kontrolę nad strategicznymi szlakami komunikacyjnymi. Działania bojowe 40 Armii w Afganistanie polegały głównie na zwalczaniu lokalnych ugrupowań partyzanckich (mudżahedinów), uszczelnianiu granicy z Pakistanem (skąd napływały broń i ochotnicy do oddziałów partyzanckich), ochronie szlaków zaopatrzeniowych i instalacji o strategicznym znaczeniu (lotniska) oraz rozbudowie własnej infrastruktury. Największymi operacjami bojowymi przeprowadzonymi przez jej oddziały były: Sztorm-333 (1979), Panczszir-82 (1982), Panczszir-84 (1984), Magistrala (1987) i Tajfun (1989). Od końca 1986 rozpoczęło się wycofywanie 40 Armii z Afganistanu, które do wiosny 1988 miało wyłącznie propagandowy charakter (wyprowadzono zaledwie 15 tys. żołnierzy, 50 czołgów i 200 pojazdów pancernych)^[2]. Po zawarciu porozumień genewskich w kwietniu 1988, rozpoczął się faktyczny odwrót 40 Armii, która w dwóch etapach (maj–sierpień 1988 i styczeń–luty 1989) opuściła Afganistan. Uznaje się, że ostatnim (żywym) żołnierzem 40 Armii, który opuścił Afganistan był jej dowódca, gen. porucznik Boris Gromow (15 lutego 1989 roku).

Dowódcy armii

w czasie II wojny światowej

• gen. mjr (od listopada 1941 gen. por.) Kuźma Podłas (sierpień 1941 – marzec 1942)
• gen. por. M. Parsiegow (marzec – lipiec 1942)
• gen. por. Markian Popow (lipiec – październik 1942)
• gen. por. (od września 1943 gen. płk.) Kiriłł Moskalenko (październik 1942 – październik 1943)
• gen. por. F. Żmaczenko (październik 1943 – maj 1946)

w czasie wojny w Afganistanie

• gen. por. J. Tucharinow (grudzień 1979 – wrzesień 1980)
• gen. por. B. Tkacz (wrzesień 1980 – maj 1982)
• gen. por. W. Jermakow (maj 1982 – listopad 1983)
• gen. por. L. Gienierałow (listopad 1983 – kwiecień 1985)
• gen. por. I. Rodionow (kwiecień 1985 – kwiecień 1986)
• gen. por. W. Dubynin (kwiecień 1986 – czerwiec 1987)
• gen. por. Boris Gromow (czerwiec 1987 – luty 1989)

Skład

w czasie II wojny światowej

• 2 Korpus Powietrznodesantowy
• 135. i 293 Dywizja Piechoty
• 10 Dywizja Pancerna
• 21., 595., 738. i 760 Pułk Artylerii
• 5 Brygada Artylerii Obrony Przeciwpancernej

w czasie wojny w Afganistanie

• 201., 108. i 5 Gwardyjska Dywizja Zmechanizowana
• 191. i 860 Samodzielny Pułk Zmechanizowany
• 278 Brygada Remontowo-Drogowa
• 59 Brygada Zabezpieczenia Materiałowego
• 58 Samodzielna Brygada
• 66. i 70 Samodzielna Brygada Zmechanizowana
• 56 Samodzielna Brygada Desantowo-Szturmowa
• 103 Gwardyjska Dywizja Powietrznodesantowa
• 345 Samodzielny Pułk Powietrznodesantowy
• 15. i 22 Samodzielna Brygada Specnaz

W 1984 w skład 40 Armii został włączony 34 Korpus Lotniczy, który składał się z:

• 120., 190., 665., 168., 85. i 115 Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Myśliwskiego
• 200 Wydzielonej Eskadry i 378 Pułku Lotnictwa Szturmowego
• 136., 217., 156., 274. i 355 Pułku Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego
• 50 Kombinowanego Pułku Lotniczego
• 181., 280., 289., 290., 335., 338., 339. i 361 Pułku Śmigłowców
• 205., 208., 239., 254., 262., 292., 296., 302., 320., 263. i 399 Samodzielnej Eskadry Lotniczej

Oprócz ww. sił lotniczych armia była wspierana lotnictwem 73 Armii Lotniczej oraz Lotnictwem Dalekiego Zasięgu ZSRR.

Przypisy

1. Kołtunow i Sołowjow 1971 ↓, s. 461.
2. 60 КЕР оНАЕДЕ. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-29)]..

Bibliografia

• Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne: od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona SA, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.
• A. Kowalczyk, Afganistan 79-89, Warszawa 1994.
• G. Kołtunow, B. Sołowjow: Bitwa pod Kurskiem. Warszawa: 1971.
• 60 liet wielikoj pobiedie. Priłożenije k oficjalnomu sajtu Ministierstwa Oborony Rossii.

Linki zewnętrzne

• Pełny wykaz jednostek 40. Armii w okresie wojny w Afganistanie (ros.)