Loading AI tools
Żydowskie ruchy polityczne to okres formowania się przez ostatnie dwie dekady XIX wieku nowoczesnych ruchów żydowskich. Proponowały nowe rozwiązania zarówno polityczne, jak i społeczne.
Środowiska żydowskie podzieliły się na kilka grup politycznych. Ruchy lewicowe głosiły idee równouprawnienia Żydów. Inni upatrywali rozwiązania w syjonizmie. Środowiska tradycyjne stworzyły polityczną reprezentację, która miała za zadanie chronić ich interesy.
Socjalistyczne grupy rzemieślników, robotników i drobnych kupców żydowskich tworzyły się w rosyjskiej Strefie Osiedlenia już w latach osiemdziesiątych XIX wieku. W 1897 r. w Wilnie zjednoczyły się w Powszechny Żydowski Związek Robotniczy obradujący na Litwie, w Polsce i w Rosji (w skrócie Bund). Bund walczył o poprawę warunków pracy robotników żydowskich. Wzywał do walki politycznej, która dążyła do obalenia caratu i ustanowienia demokratycznej republiki w Rosji. Bundownicy wierzyli, iż ustrój demokratyczny zagwarantuje swobody polityczne oraz równouprawnienie wszystkich narodów, w tym żydowskiego.
Postulaty Bundu:
- narody zamieszkujące zwarte terytorium wewnątrz państwa rosyjskiego, powinny uzyskać autonomię terytorialną,
- Żydzi, którzy żyją w rozproszeniu, powinni uzyskać autonomię narodowo-kulturalną (tj. prawo do samodzielnego zarządzania szkolnictwem w języku jidysz oraz instytucjami kulturalnymi),
- przeciwni koncepcjom syjonistycznym
Po rewolucji październikowej i rozpadzie Cesarstwa Rosyjskiego w 1918 roku Bund podzielił się na odrębne organizacje: w Rosji, w Polsce i w krajach bałtyckich. W Rosji Sowieckiej bardzo szybko uległ zdelegalizowaniu, w Polsce rozwinął szeroką działalność.
Przywódcy Bundu w Polsce: Henryk Ehrlich oraz Wiktor Alter.
Polska Partia Socjalistyczna
Pierwsze grupy socjalistyczne zaczęły powstawać na terenie zaboru rosyjskiego w latach osiemdziesiątych XIX w. Napotykały na silny sprzeciw ortodoksów. W niepodległej Polsce, PPS zyskał szerokie poparcie ludności żydowskiej.
W okresie międzywojennym rozwinął się także młodzieżowy ruch syjonistyczny. Powstały organizacje, jak np. Haszomer Hacair, Hechaluc czy Gordonia, które zajmowały się przygotowaniem młodych ludzi do emigracji do Palestyny, a także uczyły pracy na roli i rzemiosła.
W latach trzydziestych XX w. przewodniczącym Światowej Organizacji Syjonistycznej został Nachum Sokołow, dziennikarz „Ha-Cefiry” i „Izraelity”.
Znacznie mniejsze wpływy niż syjoniści posiadała Żydowska Partia Ludowa (folkiści), założona w 1917 r. w Warszawie. Twierdzili, że przyszłość Żydów związana jest z diasporą. Podobnie jak syjoniści i Bund, folkiści opowiadali się za autonomią narodowo-kulturową, jako swój główny punkt programowy. Krytykowali natomiast syjonistyczną wizję państwa żydowskiego w Palestynie, jak i bundowskie dążenia do rewolucji społecznej.
W 1916 roku powstała w Warszawie partia Agudas Isroel (Związek Izraela), skupiająca głównie ortodoksów. Jej celem była obrona Tory i żydowskich tradycji. Krytykowała asymilację, partie lewicowe i syjonistyczne. Dużą wagę przywiązywała do organizacji i wspierania szkolnictwa religijnego.
- Borzymińska Zofia, Żebrowski Rafał (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 1, Warszawa 2003
- Engelking Barbara, Tych Feliks (red.), Pamięć. Historia Żydów polskich przed, w czasie, i po Zagładzie, Warszawa 2004
- SKIF – Żydowski Pracowniczy Bundowski Ruch Młodzieżowy w Australii
- Polski i żydowski ruch robotniczy w Królestwie Polskim w latach I wojny światowej, s. 49-78 – Zieliński Konrad, Polski i żydowski ruch robotniczy w Królestwie Polskim w latach I wojny światowej, "Studia Judaica 7", nr 1(13), 2004, s. 49-78
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
