Żydowski sierociniec w Helenówku

Żydowski sierociniec w Helenówku – dawny sierociniec, znajdujący się przy obecnej ul. Krajowej 15 w Łodzi; dawniej „osada Fabianka 6”.

Żydowski sierociniec w Helenówku

Budynek główny żydowskiego sierocińca w Helenówku (Łódź) przed wojną
Państwo	Polska
Miejscowość	Łódź
Adres	ulica Krajowa 15
Położenie na mapie Łodzi Żydowski sierociniec w Helenówku
Położenie na mapie Polski Żydowski sierociniec w Helenówku
Położenie na mapie województwa łódzkiego Żydowski sierociniec w Helenówku
51°49′18,4080″N 19°24′22,5720″E

„Żydowski sierociniec” to nazwa popularna, a oficjalna, według statutu, to „Internat dla Dzieci Żydowskich i Ferma w Helenówku, gm. Radogoszcz”. Został on zatwierdzony przez wojewodę łódzkiego 16 lutego 1922 roku^{[1][potrzebny przypis]}. Na jego bazie powstał w 1930 r. opisywany sierociniec. Pierwszym i jedynym jego dyrektorem do wybuchu II wojny światowej był Chaim Rumkowski, późniejszy Przełożony Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie.

Podczas wojny funkcjonował tu nazistowski ośrodek „Lebensbornu”^[a], o którym wspomina m.in. Władysław Bartoszewski w wywiadzie-rzece pt. Mój Auschwitz^[3].

W 1941 r., przy następnej przecznicy w kierunku zachodnim, na tzw. Marianowie, przy obecnej ul. Chlebowej (wówczas Haidelbeerenweg), rozpatrywano możliwość pomieszczenia obozu dla polskich dzieci (Polen-Jugendverwarlager in Litzmannstadt), który ostatecznie powstał przy ul. Przemysłowej, na terenie łódzkiego getta.

Budynek w 2004 roku w trakcie rozbiórki

Po II wojnie św. w budynku umieszczono sieroty żydowskiego pochodzenia, które przeżyły Holocaust (jednym z wychowanków był Henryk Grynberg) oraz żydowskie polskie dzieci odzyskane z terenu Rosji^[4]. Kierowała nim ...?... Rojtholcowa^[5]. Ośrodek był utrzymywany przez amerykańską żydowską organizację charytatywną Joint. Z tego powodu pod względem żywnościowym i ogólnym przebywające tu dzieci miały tu doskonałe warunki bytowania, pozwalające im chociaż pod tym względem odreagować traumy wojenne. Teren Ośrodka był ogrodzony wysoką drucianą siatką i na stałe zatrudniał trzech uzbrojonych wartowników. Według wspomnień H. Grynberga było to trzech samotnych mężczyzn. Jeden - Natek - był ex żołnierzem „Brygady Międzynarodowej” w Hiszpanii oraz Armii Czerwonej z którą powrócił do Polski, drugi - Danek - ex żołnierz armii gen. Andersa i Gerszon, były partyzant. Cała trójka była według Grynberga bardzo oddana przebywającym w Ośrodku dzieciom i nader skrupulatnie wypełniała zadanie jego ochrony, szczególnie po pogromie w Kielcach^[6].

Następnie placówkę upaństwowiono i utworzono tu Dom Wychowawczy dla Dziewcząt im. Maksyma Gorkiego (między innymi przebywała w nim Nika Strzemińska, córka Władysława Strzemińskiego i Katarzyny Kobro).

W latach 80. XX wieku placówkę zlikwidowano, a nieremontowany budynek popadł w ruinę. Po odzyskaniu własności przez łódzką Gminę Żydowską budynek wraz z działką sprzedano. W 2004 roku budynek rozebrano.

Uwagi

1. W 1942 r. w ośrodku przebywało 500 osób (chłopców i dziewcząt) w wieku do 15 do 18 lat; odnotowano przypadki samobójstw wśród zgwałconych dziewcząt^[2].

Przypisy

1. Dokument w Archiwum Państwowym w Łodzi, akta Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, sygn. 1449, kk. 32-35.
2. Obozy i miejsca izolacji polskich dzieci w m. Łodzi. Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu w Łodzi. [dostęp 2024-07-15].
3. W. Bartoszewski, Mój Auschwitz, Kraków 2010, ss. 177-179. ISBN 978-83-240-1415-6
4. Grynberg Henryk, Zwycięstwo, ss. 77-79, 83-85,
5. Grynberg K. Zwycięstwo, s. 78.
6. Grynberg H., Zwycięstwo, s. 79

Bibliografia

• Czesław Pilichowski (red.), Dzieci i młodzież w latach drugiej wojny światowej, Warszawa 1982.
• Hrabar Roman, Janczarowie XX wieku, Katowice 1983.
• Grynberg Henryk, Zwycięstwo, wyd. „W Drodze”, Poznań 1990.

Linki zewnętrzne

• Helenowek Orphanage