Ślepiec

Ślepiec^[11] (Spalax) – rodzaj ssaków z podrodziny ślepców (Spalacinae) w obrębie rodziny ślepcowatych (Spalacidae).

Ślepiec

Spalax
Güldenstädt, 1770[1]
Ślepiec stepowy (S. microphthalmus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	ślepcowate
Podrodzina	ślepce
Rodzaj	ślepiec
Typ nomenklatoryczny
Spalax microphthalmus Güldenstädt, 1770
Synonimy
Glis[a] Erxleben, 1777[3] Myospalax[b] Hermann, 1783[4] Talpoides de Lacépède, 1799[5] Aspalax A.G. Desmarest, 1804[6] Sphalax[c] Tiedemann, 1808[7] Anotis[d] Rafinesque, 1815[8] Ommatostergus von Nordmann, 1840[9] Macrospalax[e] Méhely, 1909[10]
Gatunki
13 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowo-wschodniej Europie i południowo-zachodniej Azji^[12][13][14].

Morfologia

Długość ciała 190–350 mm, ogon niewidoczny; masa ciała 120–1000 g^[13][15].

Nazwa zwyczajowa

W polskiej literaturze zoologicznej nazwa „ślepiec” była używana dla oznaczenia gatunku Spalax microphthalmus^[16][17]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata gatunkowi temu przypisano oznaczenie ślepiec stepowy, rezerwując nazwę „ślepiec” dla rodzaju Spalax^[11].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1770 roku niemiecki przyrodnik Johann Anton Güldenstädt w artykule zatytułowanym Spalax, nowy rodzaj gryzoni, opublikowanym w czasopiśmie „Novi commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) ślepiec stepowy (S. microphthalmus).

Etymologia

• Spalax (Sphalax): gr. σπαλαξ spalax, σπαλακος spalakos ‘kret’^[18].
• Glis: łac. glis, gliris ‘popielica’^[19]. Gatunek typowy: Erxleben wymienił kilkanaście gatunków – Glis Zemni Erxleben, 1777, Mus oeconomus Pallas, 1776, Mus lagurus Pallas, 1773, Mus lemmus Linnaeus, 1758, Mus barabensis Pallas, 1773, Mus migratorius Pallas, 1773, Mus arenarius Pallas, 1773 (= Mus barabensis Pallas, 1773), Mus cricetus Linnaeus, 1758, Mus marmota Linnaeus, 1758, Mus monax Linnaeus, 1758, Glis canadensis^[f] Erxleben, 1777 i Mus citellus Linnaeus, 1766 – nie wyznaczając gatunku typowego.
• Myospalax: gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’; σπαλαξ spalax, σπαλακος spalakos ‘kret’^[20]. Gatunek typowy: Hermann w oryginalnym opisie nie wymienił żadnego gatunku.
• Talpoides: łac. talpa ‘kret’; -οιδης -oidēs ‘„przypominający’^[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus typhlus Pallus, 1779.
• Aspalax: gr. ασπαλαξ spalax, ασπαλακος spalakos ‘kret’^[22]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus typhlus Pallus, 1779.
• Anotis: gr. przedrostek negatywny αν an ‘bez’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’^[23].
• Ommatostergus: gr. ομματοστερης ommatosterēs ‘pozbawiony oczu’, od ομμα omma, ομματος ommatos ‘oko’; στερεω stereō ‘pozbawiać’; -ουργος -ourgos ‘pracownik’, od εργον ergon ‘pracować”’, od εργω ergō ‘pracować’”^[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ommatostergus pallasii Nordmann, 1840 (= Spalax microphthalmus Güldenstädt, 1770).
• Macrospalax: gr. μακρος makros ‘długi’^[25]; rodzaj Spalax Güldenstädt, 1770.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[26][15][12]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[11]	Podgatunki[13][12][15]	Rozmieszczenie geograficzne[13][12][15]	Podstawowe wymiary[13][15][g]	Status IUCN[27]
	Spalax istricus	Méhelÿ, 1909		gatunek monotypowy	endemit Rumunii: pomiędzy Karpatami a rzeką Dunaj	DC: około 24 cm DO: niewidoczny MC: brak danych	CR
	Spalax antiquus	Méhelÿ, 1909		gatunek monotypowy	endemit Rumunii: Kotlina Panońska	brak danych	EN
	Spalax graecus	Nehring, 1898	ślepiec bałkański	gatunek monotypowy	obszar Bukowiny (południowo-zachodnia Ukraina i północno-wschodnia Rumunia); zakres wysokości: 40–850 m n.p.m.	DC: 22–28 cm DO: niewidoczny MC: 415–700 g	VU
	Spalax zemni	(Erxleben, 1777)	ślepiec podolski	gatunek monotypowy	endemit Ukrainy: na zachód od rzeki Dniepr	DC: 20–31 cm DO: niewidoczny MC: 370–570 g	VU
	Spalax arenarius	Reshetnik, 1939	ślepiec piaskowy	gatunek monotypowy	endemit Ukrainy: wschodni brzeg rzeki Dniepr, w pobliżu jej ujścia do Morza Czarnego	DC: 19–27 cm DO: niewidoczny MC: 380–660 g	EN
	Spalax microphthalmus	Güldenstädt, 1770	ślepiec stepowy	2 podgatunki	wschodnia Ukraina i południowo-zachodnia Rosja, między rzeką Dniepr a rzeką Wołga	DC: 19–31 cm DO: niewidoczny MC: 120–818 g	LC
	Spalax giganteus	Nehring, 1898	ślepiec olbrzymi	gatunek monotypowy	endemit Rosji: półpustynie i stepy w Stawropolu, Kałmucji, Czeczenii i Dagestanie	DC: 25–35 cm DO: niewidoczny MC: do 1 kg	LC
	Spalax uralensis	Tiflov & Usov, 1939	ślepiec kazachski	gatunek monotypowy	endemit Kazachstanu: wzdłuż terenów zalewowych dolnego dorzecza rzeki Ural	DC: do 31 cm DO: niewidoczny MC: brak danych	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe:

• Spalax advenus Kretzoi, 1977^[28] (Słowacja; fanerozoik)
• Spalax chalkidikae Kretzoi, 1977^[29] (Macedonia; plejstocen)
• Spalax denizliensis Erten, 2018^[30] (Turcja; plejstocen)
• Spalax minutus Haas, 1966^[31] (Izrael; plejstocen)
• Spalax odessanus (Topachevsky, 1969)^[32] (Ukraina; pliocen)

Uwagi

1. Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych na mocy uprawnień ICZN^[2]; młodszy homonim Glis Brisson, 1762 (Gliridae).
2. Młodszy homonim Myospalax Laxmann, 1769 (Spalacidae).
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Spalax Güldenstädt, 1770.
4. Nowa nazwa dla Talpoides Lacépède, 1799.
5. Nowa nazwa dla Spalax Güldenstädt, 1770.
6. Podgatunek M. monax.
7. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała