Łysak plamistoblaszkowy

Łysak plamistoblaszkowy (Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill) – gatunek grzybów należący do rodziny Hymenogastraceae^[1].

Łysak plamistoblaszkowy

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	podziemniczkowate
Rodzaj	łysak
Gatunek	łysak plamistoblaszkowy
Nazwa systematyczna
Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill Mycologia 4(5): 254 (1912)

Przekrój kapelusza

Podczas wilgotnej pogody

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Gymnopilus, Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1815 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus penetrans. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1912 r. William Alphonso Murrill, przenosząc go do rodzaju Gymnopilus^[1].

Niektóre synonimy naukowe^[2]:

• Agaricus penetrans Fr. 1815
• Dryophila penetrans (Fr.) Quél. 1886
• Flammula croceolamellata Pilát 1939
• Flammula penetrans (Fr.) Quél. 1886
• Fulvidula penetrans (Fr.) Singer 1937
• Naucoria penetrans (Fr.) Henn. 1898

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako płomiennica korzeniasta i ogniówka przenikająca^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 2–9 cm. U młodych osobników jest półkulisty i na brzegu posiada resztki osłony, później staje się łukowaty, a na koniec spłaszczony. Brzeg kapelusza niepodwinięty. Często posiada tępy garb. Powierzchnia u młodych okazów delikatnie pilśniowa, później prawie naga, miejscami występują drobne cętki. Kolor pomarańczowordzawy, przy brzegu zwykle jaśniejszy (złotożółty), na środku ciemniejszy (brązowoczerwony). Jest higrofaniczny i podczas wilgotnej pogody śliski^[4][5].

Blaszki

Przy trzonie wykrojone ząbkiem, szerokie. U młodych okazów żółte, później ciemniejsze; żółtordzawe lub pomarańczowobrązowe^[4]. Wbrew polskiej nazwie gatunkowej na blaszkach nie zawsze występują plamki, szczególnie u młodych okazów^[6].

Trzon

Wysokość 3–8 cm, grubość do 1,1 cm. Jest walcowaty, zwykle zakrzywiony, początkowo pełny, później rurkowaty. Pod samym kapeluszem żółty, poza tym brązowawy lub brązowoczerwony. U młodych okazów występuje włóknista strefa pierścieniowa, potem zanikająca^[4]. Przy podstawie występuje biała grzybnia^[7].

Miąższ

Barwa od bladej do czerwonożółtawej, a w podstawie trzonu brązowa. Smak mniej lub bardziej gorzki, zapach niewyraźny^[6].

Wysyp zarodników

Rdzawobrązowy. Zarodniki elipsoidalne, brodawkowane, o rozmiarach 7–9 × 3,5–5 μm^[8].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji, Australii, a także w Maroku i na Wyspach Kanaryjskich^[9]. W Europie Środkowej gatunek pospolity^[6], w Polsce również^[7].

Owocniki wyrastają w małych kępkach lub gromadnie na leżących na ziemi pniach i gałęziach drzew, na odpadach drzewnych, na korze i trocinach, zarówno w lasach, jak i na placach składowania drzew. Występuje głównie na drewnie drzew iglastych, rzadko tylko na liściastych. Preferuje gleby kwaśne^[6]. Owocniki wyrastają od sierpnia do listopada^[4].

Znaczenie

Grzyb niejadalny^[4][5] lub lekko trujący^[7]. Saprotrof^[3].

Gatunki podobne

Według Jana Holca łysak plamistoblaszkowy G. sapineus (Fr.) Maire wykazuje duże podobieństwo do łysaka drobnołuskowego (G. penetrans (Fr.) Maire. W niektórych przypadkach gatunków tych nie można odróżnić makroskopowo i konieczna jest mikroskopowa analiza strzępek skórki kapelusza. U G. sapineus mają one przeważnie szerokość 8–16 µm, są grubo rdzawobrązowo inkrustowane i często składają się z rozdętych, krótkich komórek. U G. penetrans mają szerokość 3–10 (–12) µm, są słabiej inkrustowane i złożone z nierozdętych komórek cylindrycznych. Ponadto G. sapineus wytwarza owocniki latem (głównie od czerwca do sierpnia), podczas gdy G. penetrans jest głównie gatunkiem jesiennym (owocniki wytwarza szczególnie od września do listopada)^[10].

Jest wiele podobnych gatunków rosnących na drewnie. Dla grzybiarzy niebezpieczne jest pomylenie z jadalnym łuszczakiem zmiennym (Kuehneromyces mutabilis). Na drewnie świerków rośnie łysak ciemnotrzonowy (Gymnopilus picreus). Jest mniejszy i bardziej jaskrawy^[7].