Zgrupowanie nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej

Zgrupowanie nr 1 Okręgu Armii Krajowej Wilno – oddziały bojowe Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej.

Zgrupowanie nr 1

Zgrupowanie Bojowe nr 1 „Wschód"

Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1944
Tradycje
Rodowód	Inspektorat A
Dowódcy
Pierwszy	mjr dypl. Antoni Olechnowicz „Pohorecki”
Działania zbrojne
Operacja Ostra Brama
Organizacja
Podległość	Okręg Wilno Armii Krajowej

Jego żołnierze brali udział w działaniach zbrojnych operacji Ostra Brama na terenie Wilna.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W końcu kwietnia 1944 na podstawie rozkazu organizacyjnego Komendy Okręgu „Wiano” utworzono na terenie inspektoratów A, BC i F Zgrupowania Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego. Dowódcą Zgrupowania nr 1 na terenie inspektoratu A został mjr dypl. Antoni Olechnowicz ps. „Pohorecki”^[1].

Osobny artykuł: Inspektorat A Okręgu Wilno Armii Krajowej.

W myśl rozkazu operacyjnego nr 1 wydanego w dniu 26 czerwca przez Komendanta Okręgu, Zgrupowanie AK nr 1 przekształciło się w Zgrupowanie Bojowe nr 1 „Wschód". Z jego „starego” składu pozostała 3 Brygada i OO 1. Jej nowy skład uzupełniony został 8. i 13 Brygadą ze Zgrupowania AK nr 3 oraz III/77 pp i V/77 pp z Okręgu Nowogródzkiego.

Po południu 7 lipca, dowódca zgrupowania wydał rozkaz rozwiązania oddziałów i przejścia do konspiracji. Wykonała go początkowo 8 Brygada oraz, w późniejszym czasie także 7 Brygada i OP „Gozdawy”. Komendant Okręgu „Wilk” uznał rozkaz za nieuzasadniony, a mjr „Pohorecki” został pozbawiony funkcji dowódcy. Nowym dowódcą zgrupowania został mjr Aleksander Wasilewski „Olesiński”. Pomiędzy 7 a 17 lipca nastąpił powrót do pierwotnego składu Zgrupowania AK. Do 3 Brygady i OO 1 dołączyła reaktywowana 7 Brygada (wraz z wchłoniętym oddziałem „Gozdawy”) oraz nowo powstała w lipcu 2 Brygada i OR 1. 18 lipca wszystkie oddziały zgrupowania zostały rozbrojone przez sowietów^[2].

Działania w operacji Ostra Brama

Na początku lipca w skład zgrupowania wchodziły następujące bygady: 3, 5, 7 i nowo powstała 2 Brygada^[3]. Brygada „Szczerbca” przebywała w Onżadowie, 5 Brygada „Łupaszki” odpoczywała w okolicach jezior Sużańskich, a jej trzeci szwadron stacjonował w Mejrańcach. 7 Brygada „Wilhelma” przebywała w okolicach Puszczy Rudnickiej^[4].

Jeszcze 26 czerwca mjr dypl. Teodor Cetys „Sław” i ppłk Zygmunt Blumski „Strychański” przedstawili do zatwierdzenia ppłk. „Wilkowi” plan akcji na Wilno. Rozkaz operacyjny nr 1 „Ostra Brama” zawierał ogólne wytyczne walki o miasto i wycinkowe rozkazy dla oddziałów partyzanckich. Planowano między innymi utworzenie Zgrupowania Bojowego nr 1 „Wschód” pod dowództwem mjr. A. Olechnowicza „Pohoreckiego”. Składać się ono miało z 3, 8 i 13 brygad oraz III/77 pp^{[uwaga 1]}) i V batalionu kpt. „Sztremera”^[5].

Skład i obsada personalna

Dowództwo^[6]:

• dowódca – mjr dypl. Antoni Olechnowicz ps. „Pohorecki”
• szef sztabu – kpt. Aleksander Wasilewski ps. „Olesiński”
• adiutant – ppor. „Jerzy”
• oficer operacyjny – por. Jan Urbanowicz ps. „Ryszard”
• oficer informacyjny – ppor. Wacław Walicki ps. „Poręba”
• kwatermistrz – por. Wacław Sawicz ps. „Emil”
• oficer łączności – kpt. Kornel Lewandowski ps. „Tokarczyk”
• lekarz – dr Teresa Filipowicz-Iwanowska ps. „Teresa”

Oddziały^[6]:

• 2 Wileńska Brygada Armii Krajowej – por. Wiktor Korycki ps. „Kaziuk”
• 3 Wileńska Brygada Armii Krajowej – kpt. Gracjan Fróg ps. „Szczerbiec”
• 5 Wileńska Brygada Armii Krajowej – mjr Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka”
• 7 Wileńska Brygada Armii Krajowej – por. Wilhelm Tupikowski ps. „Wilhelm”
• Brygada Partyzancka „Gozdawy” – por. Jerzy Rożałowski ps. „Gozdawa”, stan 200–300
• Oddział Rozpoznawczy – dowódca por. Zygmunt Gebert-Błażejewski ps. „Grom”, stan 100 (powstał na początku lipca)
• Oddział Osłonowy – dowódca por. Józef Ditmejer ps. „Wilczur”; stan 180

Skład Zgrupowania Bojowego nr 1 „Wschód"^[7]

• 3 Brygada
• Oddział osłonowy nr 1
• 8 Oszmiańska Brygada Armii Krajowej
• 13 Mołodeczańska Brygada Armii Krajowej
• III/77 pułku piechoty
• V/77 pułku piechoty

Uwagi

1. Uderzeniowy Batalion Kadrowy pod dowództwem ppor. Bolesława Piaseckiego „Sablewskiego”^[5].

Przypisy

1. Potocki 2008 ↓, s. 67.
2. Rokicki 2007 ↓, s. 28.
3. Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 262.
4. Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 263.
5. Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 266.
6. Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 52.
7. Rokicki 2007 ↓, s. 27.

Bibliografia

• Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
• Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
• Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
• Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska Armii Krajowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4. Brak numerów stron w książce
• Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943–1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7.