Wąsatka[5] (Panurus biarmicus) – gatunek niewielkiego ptaka osiadłego lub koczującego z rodziny wąsatek (Panuridae)[5][6][7], której jest jedynym przedstawicielem. Zamieszkuje Europę (przeważnie plamowo) oraz Azję od Morza Kaspijskiego i Azji Mniejszej na wschód przez Azję Środkową aż po północno-wschodnie Chiny. W Polsce nieliczny lub bardzo nieliczny ptak lęgowy niżu, częstszy na zachodzie kraju (tam lokalnie liczny)[8]; liczebność krajowej populacji szacuje się na 1800–2500 par[8][9].
Ten artykuł dotyczy gatunku ptaka. Zobacz też: penstemon – rodzaj roślin zwany także wąsatką.
P. biarmicus biarmicus – zachodnia, środkowa i południowa Europa do południowo-zachodniej Rosji, Bałkanów i zachodniej Turcji.
P. biarmicus kosswigi – południowo-środkowa Turcja.
Młode samceP. biarmicus russicus – wschodnio-środkowa i wschodnia Europa przez południową Rosję do północno-wschodnich Chin, Mongolii, Kazachstanu i środkowej Turcji.
Morfologia
Samica wąsatki (Anglia)
Wygląd
Upierzenie ogólnie ciepłobrązowe. Bardzo długi ogon i krótkie skrzydła. Dziób ostry, lekko wygięty, żółty. U dorosłych samców głowa i kark jasnoszare, a pod oczami szerokie, czarne pasy, przypominające wąsy (stąd nazwa[12]), które widoczne są z daleka. Skrzydła rdzawe, z czarnymi obrzeżeniami piór, natomiast samo obrzeżenie całego skrzydła jest białe. Pokrywy podogonowe czarne. Samice mają głowę płową z szarawym gardłem i bez „wąsów”. Młode w szacie juwenalnej podobne do samic, lecz z czarnym grzbietem, czarnym kantarkiem, czarnym obrzeżeniem ogona i w zależności od płci żółtym dziobem (u samców) i ciemnym (u samic)[12].
Pierzenie
Młode osobniki przepierzają się do szaty dorosłej w czerwcu-październiku[12].
Wymiary średnie
długość ciała: około 14,5–17 cm[13][14] rozpiętość skrzydeł: 16–18 cm[15] masa ciała: 11–20,8 g[13][14]
Rozległe połacie trzcin na obrzeżach jezior i zarośnięte starorzecza.
Gniazdo
Znajduje się nisko nad wodą (zwykle od kilku do kilkudziesięciu cm nad wodą), umieszczone wśród trzcin, pałek lub turzyc. Ma postać głębokiego koszyka, zbudowanego z suchych liści trzciny oraz innych roślin i wyścielonego trzcinowymi kłosami i piórami[16]. Niektóre gniazda posiadają daszek, który zbudowany jest z podobnych materiałów co gniazdo (liści sąsiednich kęp turzyc, liści pałki i innych roślin szuwarowych). Gniazduje zwykle w większych grupach (kilka lub kilkanaście par), a gniazda niekiedy znajdują się 1,5 m od siebie[17].
Wysiadywanie jaj i opieka nad młodymi
Okres lęgowy u wąsatek może być bardzo wydłużony i trwać nawet 150 dni. Sezon lęgowy trwa od marca-kwietnia, a kończy w sierpniu-wrześniu[17]. Niektóre młode przystępują do lęgów w sierpniu-wrześniu tego samego roku, a pozostałe dopiero kolejnej wiosny[16].
Jaja i ich wysiadywanie
Dwa-cztery lęgi w roku – pod koniec kwietnia i w czerwcu. W zniesieniu 3–9[17] jaj o średnich wymiarach 18×14 mm, białych z rzadkimi ciemnobrązowymi plamkami i żyłkami. Ich wysiadywanie trwa od 10 do 13 dni i prowadzone jest przez zarówno samca, jak i samicę[16].
Odchów młodych
Młode karmione są karmione owadami i innymi bezkręgowcami. Pisklęta podczas karmienia ustawiają się w kolejce do pokarmu – jeśli pierwszy młody zostanie nakarmiony, przesuwa się w bok zgodnie z ruchem wskazówek zegara i wraca na koniec. Wnętrze dzioba u młodych posiada jasną plamkę, która ułatwia ich karmienie[17]. Młode opuszczają gniazdo po 12-13 dniach, ale przez jeszcze kilka dni są karmione przez rodziców. Niedługo potem stają się samodzielne[16].
Pożywienie
Wiosną i latem żywią się owadami oraz pająkami, natomiast jesienią i zimą zjadają nasiona trzcin, traw i innych roślin[16]. Przejście na dietę roślinną wiąże się z przystosowaniami anatomicznymi; na ścianach żołądka wykształcają się twarde płytki, które razem z połykanymi w tym czasie kamyczkami tworzą sprawny mechanizm służący do rozdrabniania nasion[17].
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje wąsatkę za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 3–6 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[4].
Na terenie Polski wąsatka jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[18]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[19]. Zalecana ochrona biotopów lęgowych.
LudwikTomiałojć,TadeuszStawarczyk:Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany.Wrocław:PTPP "pro Natura",2003,s.677. ISBN83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a bardzo nieliczny – 0,1–1 par na 100 km².
LarsL.SvenssonLarsL. i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 360,261, ISBN978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-17].
C. Robson:Bearded Reedling (Panurus biarmicus), version 1.0. W:J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (redaktorzy):Birds of the World.Ithaca, NY:Cornell Lab of Ornithology,2021. DOI: 10.2173/bow.bearee1.01. [dostęp 2021-06-16].(ang.). Brak numerów stron w książce
MichałM.RadziszewskiMichałM. i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów: Warszawa: Fenix; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 290, ISBN978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-02-17].
Panarus biarmicus (Wąsatka). W:M.Gromadzki (red.):Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.T.8:Ptaki (część II).Warszawa:Ministerstwo Środowiska,2004,s.348–351. ISBN83-86564-43-1.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
